|
||||
|
||||
Over-stromingen, Geschiedenis van de moderne Schilderkuns, 1900 - 10 |
||||
EERSTE TIEN JAAR VAN VORIGE EEUW: OPKOMST VAN FAUVISME, EXPRESSIONISME
EN KUBISME, |
||||
In 1900 verbond de telegraaf de ganse westerse wereld. Er waren in de Verenigde Staten alleen al meer dan 1,4 miljoen telefoons, 8000 geregistreerde automobielen en 24 miljoen electrische gloeilampen. In 1900 schrijft Freud zijn Traumdeutung en krijgt de eerste Franse vrouw een functie in het gerecht. Van 1905 dateert Einsteins relativiteitstheorie en in 1912 levert Bohr het eerste aanschouwelijk model van een atoom. In 1905 heeft ook de eerste Russische revolutie plaats, met opstanden en stakingen. In 1908 vond Orville Wrights' eerste vliegtuigvlucht van een uur plaats. |
click the thumbnails Claude Monet Paul Cézanne Paul Cézanne Maximilien Luce Leon de Smet Károly Ferenczy Pelliza da Volpedo Pelliza da Volpedo Gaetano Previati Leon Spilliaert Odilon Redon Eugene Carriere Frantisek Kupka Frantisek Kupka Mehoffer André Derain Henri Matisse Henri Matisse Orthon Friesz Orthon Friesz Alexei von Jawlensky Witold Wojtkiewicz Wassily Kandinsky Gustav Klimt Vassili Ivanovitsj Denissov Boris Dmitrjevitsj Grigorjev Tivadar Csontváry Kosztka TivaTheo van Rysselberghe Mikalojus Ciurlionis Leon Dabo |
|||
Diverse stijlen bloeien verder Toen La libre Esthétique in 1904 een expositie organiseerde van
het impressionisme waren velen al dood: Pissarro, Manet, Sisley, Morisot,
Gauguin, Van Gogh, Seurat en Toulouse-Lautrec. Monet schilderde in 1901
zijn "Le parlement, ciel orageux", bijna abstract en gelijkend
op Turner. Cézanne werkte kleurig in vlekken, nat in nat, maar ook op
gedroogde onderlaag, scherp afgelijnd, vaak met contouren of schaduwrand.
Signac's toetsen werden groter, verticaal of horizontaal op het doek zoals
de bakstenen van een muur. Luce schilderde een veelkleurig pointillisme: stadszichten,
maar ook sociaal-politiek. Cross' pointillisme valt op door licht-donker-effecten
en bijzondere kleuren. Er kwamen nog steeds impressionistische schilders
bij, zoals Leon De Smet in België: met veelkleurige, heel lichte toetsen
stralen zijn doeken een unieke sfeer uit, met vormen die vervagen in trillend
licht. In Hongarije is Ferenczy de eerste echt mooie impressionist. |
||||
|
||||
Bij "Madame Matisse of de groene streep"(1905) van Matisse zie
je dat werkelijke kleur geen belang meer heeft, het gezicht is een kleurig
schilderij op zich. De kleur leidt bij de fauvisten een eigen bestaan,
kleur voor de kleur, of anders gezegd: de beeldvorming blijft, maar de
kleur is abstract. Bij de "Zigeunerin" (1906) zie je een feest
van kleuren in dikke verf en grove borstelstreken. Heel "primitief"
als een kindertekening, de borstelstreken hoeven de contouren niet te
volgen. In 1907 krijgt Matisse een heel andere stijl: nog primitiever,
soberder, weinig op het doek en eerder getekend dan geschilderd. Ook Bracque schilderde fauvistisch, bijvoorbeeld "Haven van Antwerpen": een bont spektakel van kleuren, vol grote toetsen. De Vlaminck schilderde steeds meer in toetsen, vlekken en langere strepen van bonte kleuren door elkaar, het onderwerp vaak onherkenbaar. Friesz liet op diverse plaatsen zijn kleurvlekken en toetsen dun in elkaar overlopen, en op andere plaatsen grenzen strakke lijnen duidelijk af. Dufy's stijl is meer een tekenen in diverse kleuren. De fauvisten lijken met hun omtrokken vlakken, waarbinnen diverse sterke kleuren, een geëxplodeerde Gauguin. Ook van het pointillisme houden zij iets over in het gebruik van toetsen. |
||||
Het expressionisme Het is de art nouveau die met de herwaardering van de lijn aanzet heeft
gegeven naar meer expressiviteit: haar krachtige lijnen gingen vaak veel
verder dan de "zweepslag", vooral in de lichaamsomtrekken. De
houding van de mens werd bron van expressie. Het was de tijd waarin men
nieuwe dansvormen zocht, zich afzettend tegen de afgemeten, expressieloze
sierlijkheid van het ballet. Loïe Fuller gaf de eerste aanzet. Haar
beweging verlengde zich in kledij en allerlei doeken, die zij deed stralen
in de kleuren van de nieuwe elektrische zoeklichten. In 1893 deed zij
al de harten van de symbolisten oplaaien. Ze was ook een goede zakenvrouw
en had groot succes in Europa en Amerika. In de ogen van de danswereld
zelf werd zij maar matig bevonden, maar vele kunstenaars waren gek op
haar. In feite toonde zij "kinetische kunst". De vormen van
de stoffen die rondzwierden hadden merkwaardige overeenkomsten met de
lijnen en vormen van art nouveauen nabisme. Loïe Fuller leidde ook
Isodora Duncan op, die een andere richting opging. Deze inspireerde zich
bijvoorbeeld op Oud-Griekse dans, maar wou vooral een dans, die emotie
uitdrukte in houding, beweging en mimiek. Die spontaan en heel lichamelijk
was, sensueel kon zijn of mystiek. Ruth Saint-Denis creëerde haar
eigen dans uit Oosterse dansen, waar zij mystieke expressie uit haalde,
los van de plaatselijke cultuursymbolen die deze dansen in het land van
oorsprong hebben. Zo maakte zij een universele Oosterse dans, die erg
aansloot bij de theosofie uit die tijd. Haar groep, de Denishawn (met
haar man, Ted Shawn), zal de grondslag worden van de moderne dans. |
||||
|
||||
Toch bleef hij in lijn en kleur heel
ver van Die Brücke.
Die Brücke
werd opgericht in1905 te Dresden door Kirchner, Heckel, Schmidt-Rottluff en Bleyl. Kirchner was de meest leidende persoon. Vooral Van Gogh had
indruk op hem gemaakt, Signac of Pissarro vind hij veel te disciplinair.
Die Brücke wordt vaak als voorbeeld genomen hoe artiesten in een
vereniging kunnen samenhoren. Hiermee wordt een erg verkeerd beeld opgeroepen:
Die Brücke had in feite weinig belang. De schilders ervan hadden
voordien al hun specifieke stijl, bleven een tijd gelijkaardig werken
en groeiden later terug uit elkaar. Heel wat Duitse expressionisten hebben
nooit iets met die Brücke te maken gehad. Die Brücke heeft slechts
acht jaar standgehouden, en ontbond zich in 1913. Nolde werd gevraagd
om toe te treden, en was lid in 1906 en 1907. In 1908 schilderde hij kinderlijk
eenvoudig, snel gemaakt, veel vlakken, felle en soms toch doffe kleuren,
perspectiefloos, met voorkeur voor helgroen. Contouren komen nog voor,
zelfs dubbele, ook rond details. Sommigen werden lid genoemd zonder iets met de leden te doen, zoals Amiet, Gallen-Kallela, Van Dongen of Kubista (een Tsjech). Pechstein was lid vanaf 1906. Mueller pas vanaf 1910. |
||||
|
||||
|
||||
|
||||
|
||||
In
Rusland richtten zestien jonge kunstenaars rond de eeuwwisseling een nieuwe
symbolistische kring op in Moskou, met kunstenaars uit diverse Russische
steden (vooral Saratov aan de Volga was een belangrijke artistieke plaats).
Pavel Koeznetsov en Pjotr Oetkin hadden er de leiding. In 1907 werd in
Moskou een tentoonstelling gehouden onder de titel Malevitch werkte in aquarel of gouache zoals "De bloemenpluk" (1908) zuiver expressionisme á la Brücke. Andere werken van hem zijn meer gestyleerd, zoals de nabi's, maar met patronen opgevuld, die naar de volkskunst verwijzen. Hammerhøi schilderde in Denemarken mysterieuze verlaten interieurs. In Oostenrijk schilderde Kokosjka expressionistisch vanaf 1908, in een heel afwisselende stijl. Schiele's expressionisme kreeg vorm tussen 1907 en 1909, hij blijft dichter bij de art nouveau, met duidelijke invloed van Klimt, maar met ook verschillen. Vooral in zijn olieverfschilderijen is hij ook in kleur en structuur expressionistisch, zoals "Moeder met twee kinderen III" uit 1915 - 17. Hongarije en Polen volgden Parijs op de voet en dat zien we bij hun schilders. Wie zich niets van zijn landgenoten aantrok, noch van de rest van Europa, was de Hongaarse schilder Contvary. Ook hij werkte heel variërend, en toch is er een niet te omschrijven draad in zijn werk, dat hem herkenbaar maakt. Nu eens doet hij aan De Chirico denken, dan weer aan sfeerlandschappen van symbolisten. Zijn indeling in kleurvlakken is dan weer nabistisch. |
||||
![]() |
||||
|
||||
Zijn felle kleuren, en de houdingen en gezichten van zijn figuren doen expressionistisch aan, en dat alles helemaal uit zichzelf, zonder dat hij in Parijs heeft geleefd of bij een andere schilder in de leer is geweest. In zijn "Ruïnes van Taormina" (1904 - 5), vijf meter zeventig lang en nauwkeurig geschilderd, is er expressionisme in de kleuren: de lucht gedeeltelijk knalgeel, bergen in ultramarijn, de zee in kleurvlakken, de gebouwen roze. De achtergrond is vol licht, of donker. Zijn "Baalbek" (7,16 m lang, uit 1906) is in groenblauwe en felrode vlakken en vlakjes. De expressie vervormt gestalten, zoals in "Ruiters aan de kust" (1909) of de zeilboten in "Castellamare di Stabia" (1902). Zijn "Romaanse brug in Mostar" is half kubistisch en heel expressief, het gebruik van vlakken doet aan Cezanne denken, hoewel die vlakken hier duidelijk begrensd zijn. De kleuren zijn intens en geven een dramatisch effect. Contvary was apotheker, tot hij een vizioen kreeg waarin hem werd gezegd dat hij voorbestemd was de grootste schilder aller tijden te worden. Zijn vizioen wordt in de literatuur afgedaan als een vlaag van waanzin, toch mag hij als een van de grootsten beschouwd worden. Copyright voor de tekst op alle pagina's van deze Geschiedenis van de Moderne Schilderkunst: Johan Framhout; tekst geschreven in 1990-92; herzien en op het internet geplaatst in 2005. |
||||
![]() |