Kunst van het schaakspel & varianten

1 Basisregels van het officiële (Europese) en het Japanse schaakspel.

Lees verder...

2 Schaak met andere stukken en regels: paradijsschaak

Lees verder...

3 Schaken met andere stukken, een paar nieuwe spellen

Lees verder...

4 Schaakvarianten zonder extra bord of stuk

Lees verder

5 Schaken met extra stukken

Lees verder...

Enige voorbeelden van tabija's

1 Franse verdediging, konings Indische aanval, alle stukken nog op het bord. Wit speelt.

2 Uit een Spasski-toernooi, na de 12de stap. Elke partij verloor 2 pionnen. Wit aan de beurt.

Voorbeeld van een partij met uitgestelde rokade. Beide partijen verloren twee pionnen. Wit verloor een paard, zwart een loper. Zwart is aan de beurt.

Gefantaseerde positie, beiden verloren een pion en hun dame. Wit begint.

Enige boeiende schaakvarianten, met het traditionele schaakspel en schaakbord

Een-tegen-allen

Wit heeft een volledige set op de gewone startplaats. Zwart bestaat uit slechts één stuk: de koning, die de capaciteit heeft van alle stukken. Hij kan dus zetten of slaan als een dame of paard. Zijn startplaats is op de plaats van de koning. Als zwart goed speelt is hij niet te verslaan. Voor een beginnend speler is dit dus een test: hoe lang kan je onverslagen blijven.

Inzetschaak

Start is met een leeg bord. Schaakstukken staan voor het speelveld. Bij elke beurt zet de speler een stuk naar keuze in op een leeg veld naar keuze, én doet hij daarna een zet met een ander stuk naar keuze die al op het bord staat (die zet kan ook slaan betekenen). Inzetten van een stuk is (evenals zetten) verplicht zolang er voorraad is. Elke beurt heeft dus twee zetten voor elke partij, behalve de allereerste beurt, dan kan enkel inzetten, en na inzetten van alle 16 stukken wordt het spel als gewoon schaken. Een pion kan enkel worden ingezet op een leeg veld van de tweede tot vierde rij. Als een loper op een wit veld staat, moet de tweede op een zwart, en vice versa. Rokeren en extra pionzetten bestaan hier niet, promotie blijft zoals in gewoon schaken.

Stellingschaak, vertrekkend vanaf een opstelling (tabija)

In plaats van de gewone startopstelling wordt begonnen vanaf een evenwichtige positie. Kies uit een boek (of internet) een stand uit een historische wedstrijd op een moment dat beide spelers nog gelijke kansen hadden. Werd reeds lang geleden toegepast, in het Arabisch schaken heette het 'tabija'. Mogelijk is ook een onwaarschijnlijke (maar juiste en evenwichtige) opstelling, bijvoorbeeld met een paar pionnen op de voorlaatste rij bij een spel waar enkel de dame al geslagen is.

Schaak met dubbele zetten

Bij elke beurt zet de speler twee van zijn stukken. Dat kan ook slaan betekenen. Schaak zetten kan enkel met de tweede zet van een beurt.

Dobbelschaak

Zie onderaan

Oversteekschaak (eigen variant)

Winnaar is diegene die met zijn koning de laatste rij bereikt. Bij het slaan blijft het geslagen stuk op het bord, maar de aanvaller bepaalt op welk leeg veld. Het geslagen stuk kan ook de koning zijn. Een dubbelzet blijft mogelijk voor een pion (een pion kan na het slaan niet op de allereerste rij worden gezet). Dito en passant. Rokeren en promotie vervallen.

Kamikaze-een-tegen-allen

Als het eerder beschreven een-tegen-allen, maar zwart moet zichzelf telkens schaakzetten. Wit dient dit ongedaan te maken. Verliezer is diegene die niet in dit opzet lukt.

Mijnenschaak

Nodig: schaakbord met nummering, schaakspel, papier en schrijfgerei. Elke speler noteert verborgen op een blad papier waar een mijn ligt nog voor het spel begint, dit is het vak waar een eigen stuk niet kan geslagen worden, als dat stuk er op dat ogenblik op staat. Integendeel, de aanvaller is dan de geslagene. Slechts eenmaal te gebruiken in een spel (bij beide partijen uiteraard).

Vluchtpuntenschaak (eigen variant)

Twee middenvelden, voor elke speler één, zijn vluchtpunten, voor wit d4, voor zwart e5. Dat blijft gedurende het ganse spel. (Je kan ook e4 en d5 kiezen.) Een stuk dat op een vluchtpunt staat, is immuun en onmachtig. Het kan dus niet slaan vanaf die plaats, en kan niet geslagen worden op die plaats. Extra nodig: platte schijf, of ander rondje dat je op de vluchtpunten kan leggen en waarop een schaakstuk kan staan.

Uitwisselschaak

Indien beide partijen eenzelfde geslagen stuk in hun bezit hebben, dienen beide stukken terug in het spel gebracht. De spelers plaatsen dan elk het stuk van de tegenspeler op een leeg veld naar keuze (een pion niet op de eerste of laatste rij).

Schijfschaak

Zie onderaan

Blind schaken

Zie onderaan

Schaken op kleiner bord

Er zijn diverse, bv QuickChess van Joseph Miccio, op bord 5 kolommen, zes rijen. Vlnr. toren, loper, dame, koning, paard. Zwart symmetrisch. Geen dubbelzetten van de pion, geen rokeren, promotie is enkel in geslagen stukken.

Dief en politie (voor kinderen - eigen spel)

Het spel wordt gespeeld op een schaakbord met twee schijven: één is de dief, de andere de politie (wit en zwart). De dief plaatst zijn schijf naar keuze, daarna de politie. De politie heeft naast het bord alle schaakstukken van één kleur, en de pionnen van beide kleuren. De dief noteert vervolgens op een verborgen papier welke zet hij doet, dat is altijd één stap in om het even welke richting. De dievenschijf wordt uiteraard nog niet verplaatst, dat komt pas na de gok van de politieschijf.

De politie gokt en doet een zet die overeenkomt met de capaciteit van één van zijn schaakstukken, en geeft dat gebruikte stuk aan de dief. Dan toont de dief waar hij staat. Als de dief niet geslagen is, doet hij een nieuwe stap. Als de politie alle stukken heeft opgebruikt en de dief is nog steeds niet geslagen, is de dief de winnaar.

Voorbeeld rechts: de dief wil geen groot risico nemen, en vlucht naar het veld rechts, waar hij enkel te verslaan is door de politie met een paardesprong (1). Vervolgens gokt de politie: de dief zal wellicht een paardesprong van mij af zijn. Hij springt naar e6 en geeft een van zijn twee paarden aan de dief. Maar hij landde niet op het juiste veld(2). Dus doet de dief zijn volgende stap en schuift naar f4 in de veronderstelling dat de politie het niet zal riskeren zijn tweede en laatste paard af te geven. Enzovoorts...

© Johan Framhout oktober 2014

Nodig om dit te spelen: schaakspel, 2 damschijfjes

Blind schaken

De schaakstukken zijn vervangen door schijven met getallen van 1 tot 16 (zie illustratie hiernaast). Beide partijen noteren op een blad papier welk nummer welk schaakstuk voorstelt, verborgen voor de ander, tot elk een volledig set heeft. Alle schijven bevinden zich op de eerste twee rijen voor de start (uiteraard in een volgorde naar keuze). Beide partijen mogen ook noteren welk stuk een schijf van de tegenstrever (mogelijk) voorstelt. Gaat de tegenspeler bijvoorbeeld met een schijf vanaf de tweede rij twee stappen vooruit, dan kan het een pion zijn, een dame of een toren. Zet dezelfde schijf op een ander moment in het spel één stap diagonaal (zonder te slaan), dan kan dat stuk enkel nog de dame zijn. Als een stuk wordt geslagen, wordt de ware identiteit van het geslagen stuk onthuld. Wie de koning slaat, is gewonnen.

Nodig om dit te spelen: schaakbord, zelfgemaakte schijfjes met nummers, papier en iets om te schrijven

Schijfschaken

Zwart legt voor het begin van het spel een schijf op een van de vier centrale velden. Er wordt gespeeld als bij traditioneel schaken, maar een stuk kan enkel zijn zet doen of slaan, als de schijf bij het uitvoeren van een identieke zet (tegelijkertijd) op een leeg veld terecht komt op het bord. (Wat ook de enige functie is van die schijf.)

In het eindspel hiernaast afgebeeld, is wit aan zet. Hij kan de zwarte koning niet slaan omdat de schijf geen stap vooruit kan. De schijf is hier als een yingyang-symbool voorgesteld omdat de schijf tot beide kleuren behoort. De zwarte koning staat zelfs niet schaak. Het zeggen van "schaak" heeft in dit spel weinig zin.

Wit kan wel met zijn koning één veld achteruit, maar als hij ervoor kiest zijn dame op f2 te brengen, dan komt de schijf op f8 te staan. Zwart is vervolgens aan de beurt doch kan eveneens de witte koning niet slaan.

Dit is een moelijke variant voor diegenen die al goed vertrouwd zijn met het traditionele schaken.

© Johan Framhout oktober 2014

Nodig om dit te spelen: schaakspel, één damschijf of zelfgemaakte schijf

Dobbelschaken

Het grote probleem met schaken voor kinderen als een geoefende volwassenen het spel wil aanleren, is de ongelijkheid die het kind geen kans geeft. Dat is een van de voornaamste redens waarom het schaakspel niet zo populair is. Toch zijn er oplossingen voor. Een van die oplossingen is een toevalsfactor aan te brengen. Hier is dat een dobbelsteen.

Regels:

Als gewoon schaken

Voor elke zet moet de speler een dobbelsteen gooien. Dit bepaalt welk stuk hij mag zetten.

1 = pion
2 = paard
3 = loper
4 = toren
5 = dame
6 = koning of zet naar keuze

De zet met het getal is verplicht. Is geen zet mogelijk, gooit de speler de steen opnieuw, tot een geschikt getal bekomen is. Rokeren is mogelijk met 4 of 6.

Dit spel is ook geschikt voor solitaire. Je speelt beide kleuren, door de dobbelsteen krijgt elke kleur een eigen strategie.