Over-stromingen, Geschiedenis van de moderne Schilderkunst, 1860-1880

In 1848 werkte Daubigny in opdracht van de Chalcographie du Louvre, waar hij facsimile's uitvoerde, en de techniek van aquatint opnieuw bekeek in een minder omslachtig proces. In 1862 experimenteerde hij met Corot met de cliché-verre techniek, die het midden hield tussen fotografie en prentkunst.

In 1866 trad hij toe tot de jury van de Parijse Salon. Tijdens de Frans-Pruissische oorlog verbleef hij Engeland. Hij ontmoette Monet in Londen. Na zijn terugkeer ontmoette hij Cézanne in Auvers. Hij heeft diverse andere schilders met zijn schilderlessen in een meer impressionistische richting gestuurd, hoewel hij zelf nooit echt impressionistisch schilderde, hij bleef zichzelf, werkte niet met bonte kleuren, maar vooaral met bruinig-groene tinten zoals Courbet, en zoals de meeste van de Franse realisten toen. Het kleurrijkste waren zijn landscappen met zonsondergang. Hij bleef nog enig clair-obscuur gebruiken en schilderde niet in toetsen. Zijn laatste werken tonen wel wat toetsen, maar verspreid en accentuerend. Zijn beste periode was tussen 1864 en 1874. Hij was op het einde een gezocht en bevestigd kunstenaar, hoewel hij gefrustreerd was dat hij niet hetzelfde succes oogste als sommige andere. Zijn meest beïnvloede student was Delpy.

Charles-François Daubigny, Village de Gloton, 1857

Hij werd opgevoed door zijn vader, een chemicus, nadat zijn moeder, dochter van een scheepsbouwer, was overleden. In de King’s School te Rochester was zijn tekentalent heel duidelijk. In 1837 begon hij te studeren aan de Royal Academy Art Schools en in 40 ontving hij een medaille. Hij richtte in de late jaren 30 een schildersvereniging op, The Clique, samen met William Powell Frith, Augustus Egg, Henry NelsonO’Neil, John Phillip en Edward Matthew Ward. Ze waren de eerste groep voor betere schilders die vonden dat de huidige stijl niet diende naar tradities uit het verleden te kijken. De groep brak met de moord in 1843. Dadd werd ook opgeleid aan de William Dadson’s Academy of Art. Zijn beste eerste werken zijn illustraties voor ‘The book of British Ballads’ uit 1842 en een titelillustratie voor ‘The Kentish Coronal’, lijkend op de stijl van William Blake.

Ook in 42 werd Dadd verkozen als de tekenaar van een expeditie door Griekenland, Turkije, Zuid-Syrië, Jeruzalem, Jordanië en Egypte. Eind december, op de boot op de Nijl, veranderde zijn persoon en werd hij ontgoocheld, gewelddadig en overtuigd dat hij beïnvloed werd door de Egyptische god Osiris. Het werd toen aanzien als een zonneslag.

In 43 werd hij geestelijk ziek verklaard en geplaatst in een landelijk dorp in Kent. In datzelfde jaar werd hij overtugd dat zijn vader de vermomde duivel was. Hij stak hem neer met een mes en beschouwde dat als een opdracht van Osiris en vluchtte naar Frankrijk. Op weg naar Parijs wou hij een medereiziger neersteken maar werd overmeesterd en gearresteerd. Hij werd geplaatst in het psychiatrisch hospitaal Bethlem waar geestesziekte werd vastgesteld, schizofrenie bestond toen nog niet als diagnose. (Twee van zijn broers of zussen hadden dezelfde diagnose, een derde was onder permanent toezicht gesteld). Hij schilderde tussen 1855 en 1864 ‘The fairy feller’s master-stroke’ alsook 33 aquarellen, alles in klein formaat, met de fijnheid van een miniatuurschilder, alle figuren met dromerige blikken. Hij schilderde ook havenzichten en landschappen, puur op geheugen en verbeelding.

20 jaar later verhuisde hij naar het nieuwe Broadmoor hospitaal voor de rest van zijn leven, waar hij altijd schilderde en af en toe bezoek ontving. Zijn publiek waren de patiënten, en enige psychiaters waarmee hij bevriend was en die hem aanmoedigdfen in het schilderen. Het vertrouwen in Broadmoor werd zo groot dat hij een mes kreeg om meubels te maken en figuren uit te snijden, en een eigen atelier. De laatste jaren schilderde hij decors voor hun theaterzaal. Zijn dokters waren verbaasd de bewering te horen dat zijn werk een uiting van zijn geestesziekte zou zijn. De schilder vond dat zeker niet zo, hij vond zichzelf niet geestesziek en dat elke vorm van inspiratie door geesten was doorgegeven.

In 1886 stierf hij door een longziekte.

Richard Dadd, Sir Alexander Morison, 1779-1866, alienist

Honoré Victorin Daumier (1808-1879) was een Franse schilder, beeldhouwer en prentkunstenaar, een republikijnse democraat die de politiek becommentarieerde vanaf de revolutie in 1830 tot de val van het tweede keizerrijk in 1870. Zijn karikaturen, ook in kranten en magazines, bezorgden hem een inkomen. Hij was ook een heel goede schilder, sommige werken zijn op de grens van Schone Kunsten en karikatuur. Ofschoon hij nu en dan werken toonde op de Salon, werd hij genegeerd door publiek en critici. Veel andere schilders, evenals Beaudelaire, bewonderden zijn werk. Hij heeft de jonge generatie van impressionisten en post-impressionisten grondig beïnvloed. Hij produceerde meer dan 100 beelden, 500 schilderijen, 1000 tekeningen, 1000 houtgravures en 4000 litho’s.

Daumier kwam uit een arme familie en ging op zijn twaalfde werken bij een officier van justitie, daarna in een door artiesten vaak bezochte boekenwinkel, in die periode begon hij te tekenen. Hij kreeg lessen van Lenoir, woonde de Académie Suisse bij, leerde lithografie. Toen hij twintig was, publiceerde hij illustraties en karikaturen. Na 1830 begon hij satires op de nieuwe monarch Louis Philippe I en zijn hof. In 1832, na de verschijning van zijn ‘Gargantua’ kreeg hij zes maanden gevangenisstraf wegens majesteitsschennis en een boete van 500 franc. De straf werd opgeheven en Daumier ging terug aan het werk. Toen later op het jaar zijn ‘Cour du Roi Pétaud’ werd uitgegeven werd de straf vooralsnog uitgevoerd en belandde hij voor zes maand in de gevangenis van Sainte-Pélagie. Hij bleef verder stoken tijdens zijn gevangenis. Het bracht hem grote populariteit en weinig inkomen.

Na de straf werkte hij verder als karikaturist. Hij bracht ook uren door in het Louvre. Philipon, uitgever van 'La Caricature', bracht meer tijd door in de gevangenis dan aan zijn bureau. In 1834 begaf zijn krant het als gevolg van herhaaldelijke vervolgingen van de monarchie, nadat hij al een andere krant had opgericht, 'Le Charivari', eveneens met prenten van Daumier. Na een aanslag op koning Louis Philippe verschenen de Septemberwetten.In de satirische krant werd politiek affront vervangen door lichte humor, de cartoons werden zachter, het onderwerp werd meer de bourgeoisie en het Parijse dagelijkse leven. Daardoor kwam Daumier in armoede en schulden. In 1846 huwde hij met Alexandrine Dassy, die twee maand eerder een kind van hem had,ze gingen wonen in Parijs, op een van de twee eilanden in de Seine, waar de huur laag was als gevolg van tolheffing op bruggen. Een buur was de schilder Boisdenier, bij wie hij contacten kreeg met Beaudelaire, Corot, Courbet, Delacroix, Millet en andere, en zelf ernstig begon te schilderen. Zijn werk ’Le republique’ werd verkozen in een wedstrijd voor werken over de republiek.

Vanaf 1853 bracht hij de zomer door in Barbizon en Valmondois, en leerde er het Franse realisme kennen. Zijn enthousiasme voor het schilderen nam toe. De populariteit van zijn karikaturen kwijnde en in 1860 werd hij uit de staf gegooid van Le Charivarien en stopte met zijn karikaturen. Door armoede verkocht hij al zijn meubels en verhuisde hij naar Montmartre, hij verloor contact met veel vrienden. In 1864 kreeg hij terug een contract van de krant en maakte terug enige karikaturen. Midden de jaren 60 begonnen verzamelaars belangstelling te tonen voor zijn tekeningen en aquarellen. In 1865 verhuisde hij naar Valmondois voor de rest van zijn leven. Ofschoon hij gezichtsproblemen kreeg ging hij door met schilderen en litho’s, vaak op het thema van Don Quixote, een personnage van Miguel de Cervantes, uit 1605 en 1615. Hij bleef exposeren op de Salon, soms met werken van tien jaar oud. In 1870 stopten zijn opdrachten voor de kranten door de Frans-Pruissische oorlog. Corot kocht stiekem het huis van Daumier zodat die er kon blijven wonen. De Franse Derde Republiek kende hem een pensioen toe in 1877 en een jaar later werd een grote tentoonstelling gehouden van zijn werk in Parijs, waardoor hij een belangrijke erkenning kreeg in de laatste maanden van zijn leven. Hij was een ‘Legion d’Honeur’ toegezegd door de tweede Franse republiek, maar weigerde omwille van niet consistent met zijn politiek oeuvre. Dit herhaalde zich nogmaals onder de derde republiek. Er werd hem een pensioen toegekend van 200 franc maandelijks, in 1878 verhoogd tot 400 franc. Een cirkel van vrienden en bewonderaars organiseerden een grote tentoonstelling in de Durand-Ruel-gallerij, het bracht hem niet het geld op waar ze op hoopten, maar wel erkenning als een belangrijke schilder. Enige maanden later, in 1879, stierf hij.

Honoré Daumier, Le drame, olieverf op doek

Aivazovsky werd gedoopt als Hovhannes Aivazian in een Armeense familie in Crimea, als zoon van een Armeensehandelaar uit Polen. Hij trok naar Sint-Petersburg voor zijn studies aan de Imperial Academy of Arts, schilderde in de landschappenklas van Maxim Vorobiev. In 1835 ontving hij een zilveren medaille en werd assistent van Philippe Tanneur. In 36 ontmoette hij Pushkin. In 37 vervoegde hij de veldslagenklas van Alexander Sauerweid en nam deel aan oefeningen van de Baltische vloot in de Golf van Finland. Hij studeerde af aan de Academie in 37 met een gouden medaille. Na twee jaar ging hij terug in Crimea wonen.

In 1840 werd hij door de Keizerlijke academie voor Schone Kunsten naar Europa gestuurd. Via Berlijn bezocht hij Venetië en Wenen, dan Florence, Amalfi en Sorrento. In Florence ontmoette hij de Russische schilder Alexander Ivanov. Tussen 1840 en 42 verbleef hij in Rome en Napels. Hij had er succesvolle tentoonstellingen en ontving een gouden medaille van paus Gregorius XVI. Daarna bezocht hij Zwitserland, Duitsland, de Nederlanden en Groot-Brittanië. In Frankrijk ontving hij een gouden medaille van de Académie royale de peinture et de sculpture. In 43 trok hij terug naar Italië en bezocht Groot-Brittannië, Portugal, Spanje en Malta.

Terug in Rusland werd hij benoemd tot academicus van de keizerlijke Academie voor Schone Kunsten en als officiële schilder van de Russische vloot. In 45 bezocht hij Constantinople, Patmos en Rhodes. Hij bouwde toen ook een huis en studio en isoleerde zichzelf van iedereen, buiten een kleine kring vrienden en familie. In de jaren 50 schakelde Rusland over van romantisme tot een Russische vorm van realisme, zijn populariteit verminderde. In 47 werd hij professor schilderen aan de Academie alsook verkozen tot de Koninklijke Nederlandse Academie voor Kunst en Wetenschap. In 48 huwde hji een Engelse gouvernante, ze kregen vier dochters. In 60 gingen ze uiteen en in 77 was een scheiding erkend door de Armeense kerk, want zijn vrouw was Luthers. In 51 reisde hij met tsaar Nicholas I voor militair maneuvers. In 53 brak de Crimeaanse oorlog uit tussen en het Ottomaanse rijk. In Sevastopol schilderde hij veldslagen. Zijn werk werd tentoongesteld in Sevastopol terwijl het onder Ottomaans bewind was. In 56 en 57 werkte hij in Parijs en kreeg als eerste niet-Fransman de Legion d’Honneur. Ook in 57 werd hij erelid van de Mokowse Kunst-society en ontinvg nog diverse eerbewijzen. In 65 opende hij een studio in Feodosia en kreeg een salaris van de Keizerlijke Academie.

In jaren 60 schilderde hij voor de eenmaking van Italië, de Griekse weerstand tegen de Turken, berglandschappen in Armenië en als eerste schilderde hij het Suez-kanaal. In de jaren 70 stelde hij tentoon in Nice, Firenze en Constantinopel. In 80 opende hij zijn huis in Feodosia als museum, 81 een tetnoonstelling in Londen. In 82 huwde hij met een Armeense weduwe. Vanaf 82 reisde hij door Rusland, oa langs de Volga in 84. In 92 reisde hij met zijn vrouw naar de US. De tsaar hield zijn werken tegen over de Amerikaanse hulp in de Russische hongersnood in 91-92. Hij schilderde in 95 anti-Turkse werken als gevolg van het blodbad van Turkije in Armenië. Hij hielp Feodosia met de aanleg van een treinstation en drinkwatervoorziening. In 1900 ovreleed hij. Hij schilderde ongeveer 6000 werken, volgens andere bronnen 20000, de meeste met de zee als onderwerp, naast enige andere landschappen en portretten. Hij had een fotografisch geheugen, en kon een landschap schilderen na het zien ervan, in zijn studio, zelfs zonder schetsen. Zijn specialiteit is de beweging van de golven en de reflexie van zon of maan in het water. Hij hield 55 solotentoonstellingen.

Ivan Aivazovsky, Promenade bij zonsondergang, 1869, olieverf op doek

Alexandre Cabanel, Cleopatra, 1887

Bouguereau werd geboren in een familie van handelaars van wijnen en olijfolie. Op zijn 12de ging hij leven bij een oom die priester was, met liefde voor natuur, religie en literatuur. In het college leerde hij tekenen en schilderen van Sage, zelf een leerling van Ingres. Een lokaal kunstenaar beveelde hem aan bij de ’École municipale de dessin et Peinture’. Hij werkte ook als winkelassistent met het kleuren van litho’s en maakte kleine werken met de techniek van chromolithografie. Hij werd de beste leerling van de klas en besloot kunst te volgen in Parijs. Om dat te financiëren schilderde en verkocht hij 33 portretten op drie maand tijd. In 1846 kwam hij te Parijs aan, hij werd student aan de École des Beaux-arts, schilderde bij Picot. Aanvullend studeerde hij anatomische dissecties, historische kostuums en archeologie. Zijn eerste werken waren neo-classicistisch.

Bij zijn derde poging won hij een Prix-de-Rome met zijn werk ‘Shepherds find Zenobia on the banks of the Araxes’. Dat bezorgde hem een driejarig verblijf in de Villa Medici in Rome, waar hij ook renaissance-schilders bestudeerde, Raphael, Michelangelo, da Vinci, Titiaan, Rubens en Delacroix, Grieks kunst, Etruskisch en Romeins. In de stad en op wandelingen tekende hij en maakte aquarellen.

In 1854 keerde hij terug naar La Rochelle, pendelde over en weer naar Parijs. Hij nam zijn verdere leven jaarlijks deel aan de Salons in Parijs. Hij bleef trouw de klassieke composities, vormen en onderwerpen volgen. Hij voerde diverse opdrachten uit waarmee hij in zijn onderhoud kon voorzien en zijn moeder kon steunen. Hij schilderde ook voor Napoleon III en ontving in 1859 een ‘Légion d’Honneur’. Daarna keerde hij zich af van historisch schilderen en koos voor meer persoonlijke realistische thema’s. Hij had een sterke band met Durand-Ruel. In 1878 wist hij 12 van zijn werken van de eigenaars terug te lenen voor de wereldtentoonstelling, samen met een nieuw werk ‘Nymphaeum’. Voor grote opdrachten hield hij zich aan de academische normen, voor zichzelf schilderde hij ook anders. Hij gaf les aan honderden of duizenden leerlingen. Sommigen van hen bleven naar dezelfde norm schilderen later, andere rebelleerden, zoals Matisse. Hij kreeg tal van eerbetuigingen, zoals ‘Commandeur van de Légion d’Honneur’ in 1885, ‘Grand officier de Légion d’Honneur’ in 1905. Hij ging ook lesgeven aan de Académie Julian, waar geen ingangsexamen gevraagd werd en de bijdrage lager was. In 1856 ging hij samenwonen met een van zijn modellen, Monchablon, ze kregen drie kinderen. Ze waren niet gehuwd en dienden dus hun relatie verborgen te houden. In 1866 trouwden zij in stilte maar acht dagen later stierf het derde kind, Jeanne, aan tuberculose. Een vierde werd geboren in 1868. In 1875 stierf ook een zoon. Bij hun vijfde kind had zijn vrouw zelf tuberculose, ze stierf in 1877, twee maand later stierf ook hun baby. In 1896 huwde hij Jane Gardner, een vroegere leerlinge, met wie hij al 19 jaar een verhouding had. Zijn zoon Paul stierf in 1900 aan tuberculose, enkel zijn dochter Henriette overleefde de schilder.

Elk jaar werkte hij meer dan 20 werken af. Zes dagen van de week stond hij om zes uur ‘s morgens op en schilderde tot de zon onder was. Alles samen worden nu minimum 822 schilderijen geteld. Veel zijn er nu verloren. In 1905 werd er in zijn huis en studio ingebroken, in 1905 stierf hij aan een hartziekte. Hij werd begraven bij Nelly en zijn kinderen.

Bouguereau was wereldberoemd en vaak omschreven als ‘de grootste kunstenaar van deze tijd’. Zijn werken waren vaak al verkocht lang alvorens ze af waren. Onderling tussen de schilders was er niet altijd wederzijds respect. Hij was voor sommige het toonbeeld van het onveranderlijke ‘academisme’. Dégas en de zijnen noemden zijn werk ‘bouguereauté, met een ‘afgelikte’ afwerking. Gauguin verafschuwde hem en vond dat sommige van zijn werken in een bordeel thuishoorde (die Gauguin frequent bezocht, Bouguereau wellicht niet). Zelf was hij ook niet erg open voor vernieuwers, hij had een sleutelpositie in het toelaten of afwijzen van inzendingen. Af en toe waren baanbrekers toegelaten, als bewijs voor het Franse liberalisme.

Bouguereau werd ook beschuldigd commercieel te zijn, wat hij niet ontkende. “Wat verwacht je, je moet de smaak van het publiek volgen, het publiek koopt slechts waar ze van houden. Dat is de reden waarom ik geleidelijk aan mijn manier van schilderde veranderde.” (1891)

In de jaren 1820 geraakte zijn werk helemaal vergeten. Pas in jaren 1980 kreeg zijn werk terug volle aandacht, en grote tentoonstellingen. De prijzen voor verkoop stegen terug en gingen in de miljoenen. Kloosterzusters verkochten ’Daughters of Mary Mother of Our Savior’ voor 450000 dollar aan een kunsthandelaar die het dan zelf verkocht voor meer dan twee miljoen. Er is geen twijfel meer aan zijn genialiteit. Hij was het die de Académie ook toegankelijk maakte voor vrouwen. Hij was de beste schilder van menselijke figuren ooit en leek ze tot leven te brengen, wist ook de subtielste nuances weer te geven in persoonlijkheid en stemmingen. Hoewel academisch, was zijn werk toch persoonlijk, hij verenigde klassieke idealen met een levend realisme, gekenmerkt door lichte pastelkleuren, zonder afbraak te doen aan het clair-obscure, soms met bijzondere lichteffecten.

William Bouguereau, Tentation, 1880, olieverf op doek

Gefrustreerd omdat hij er geen medaille bekwam, zijn moeder was overleden, zijn studiebeurs was gestopt en hij grote schulden kreeg, vluchtte hij in 1855 terug naar Nederland, 100 werken achterlatend. Een vriend van hem, Sano, liet zijn werken veilen en loste de rest van de schulden zelf af. Hij trok even in bij zijn zus, daarna trok hij naar Rotterdam. En bleef er tot 1860. Hij kreeg er bezoek van Courbet. Hij stuurde zijn nieuwe werken op naar Sano, die ze voor hem verkocht via de handelaar Martin. Martin toonde de werken van Jongkind op diverse exposities, waarbij de schilder een zilveren medaille kreeg.

In 1860 werden werken van hem geveild, samen met werk van Rousseau, Corot, Diaz, Daubigny, Ziem, Troyon, Breton en Cals, waardoor hij in 1861 terug naar Parijs kon, waar zijn werk iets impressionistisch kreeg. In Honfleur ontmoette hij Sisley, Boudin en Monet, en werd aanzien als een leermeester. Door onverschilligheid van de Salon nam hij in 1863 deel aan het Salon des Refusés. Zijn bekendheid groeide, evenals zijn inkomen, maar Parijs bleef voor hem duur. Hij leerde Josephine kennen, hij ging bij haar wonen in de Dauphiné, maar ook daar weerstond hij niet aan de cider. Toen hij in 1873 geweigerd werd op de Salon, wou hij nooit meeer exposeren. Hij werd uitgenodig om deel te nemen aan de eerste impressionistische tentoonstelling in 1874, maar weigerde. Hij verhuisde met zijn gezellin Joséphine naar La Côte-Saint-André, in een huis bezorgd door haar zoon. In 1891 had hij een beroerte met deelse verlamming, enige dagen later stierf hij en werd er begraven.

Zijn belangrijkste onderwerp was de marine, zowel in Nederland als in Frankrijk. Hij schilderde aquarel in plein-air en gebruikte ze voor zijn olieverfschilderijen in zijn studio. Zo liet hij 41 schetsboeken met aquarellen achter, sommige volwaardig op zich en na zijn dood duur verkocht. Net zoals de 17de-eeuwse landschapsschilders plaatste hij zijn horizon laag, om veel hemel te tonen.

Johan Jongkind, vue de Meudon du Pont de Sèvres, 1866, olieverf op doek

Rossetti hield van zijn vroege werken en vroeg hem zijn tutor te zijn. Via Rossetti kwam Brown in contact met de andere kunstenaars die de prerafaëlitische broederschap stichtten. Zonder ooit lid te zijn, nam hij de levendige kleuren en realistische stijl van Hunt en Millais over. Hij was ook beïnvloed door het werk van Holbein, en van Overbeck en Cornelius, die hij ontmoette in Rome in 45-46. Hj kreeg zijn werk niet verkocht en overweegde om naar Indië te emigreren. Hij is vooral bekend voor twee werken. Zijn ‘The last of England’, 1852-55, over emigranten, werd in 59 verkocht. Het was geïnspireerd op een prerafaëlitische beeldhouwer die naar Australië was geëmigreerd. De man en de vrouw zijn Brown zelf en zijn tweede vrouw Emma. ‘Work’ (52-65) was zijn belangrijkste werk, in 59 verkocht voor 325 guineas (munt gangbar tussen 1663 en 1814 met ongeveer een kwart ons goud). . Het werk werd getoond op zijn retrospective in 1865. Thomas Plint, een van zijn patroons, bracht een fonds bijeen om het werk te laten afwerken, doch stierf zelf voor he klaar was. Elk karakter representeert een bepaalde sociale klasse en diens rol in het stedelijk leven. Andere patroons waren Rae, Miller en Leathart. In de late jaren 50 verloor hij zijn geduld wegens de povere receptie op de Roayal Academy, stopte daar tentoon te stelln en sloeg het aanbod af van Millais om lid te worden. Hij richtte de Hogarth Club op in 58, met Morris, Burne-Jones en Rossetti. De club bereikte 80 leden, waaronder ook leden van de Royal Academy, maar Brown trok zich terug in 60 en de club stortte in in 61. Vanaf de jaren 60 ontwierp hij ook meubels en glas en was een stichtend lid van Morris, Marshall, Faulkner & Co, die ontbond in 74 waarna Morris op eigen houtje verder deed. Hij was dicht bevriend met de landschapsschilder Antony. Brown schilderde de 12 fresco’s van de Manchester Town Hall over de geschidenis van de stad en was 72 toen ze af waren na zes jaar.

Zijn eerste vrouw Bromley was zijn nicht, ze huwden 41, minder dan een jaar na de dood van zijn zus. De volgende zomer stierf zijn invalide vader. Hun eerste kind stierf in 42. Hun dochter werd geboren in 43. In 44 reisden ze naar Rome voor de tuberculose van zijn vrouw. Ze stierf in 46, toen ze terugkeerden naar Engeland. Emma Hill werd een frequent model voor Brown, ze werd zijn vriendin, ze ddelden een huis in Londen, hij durfe haar niet te huwen omdat ze een illegale dochter was van een metser. In 50 kregen ze een dochter, in 53 trouwden ze toch. Hun zoon stierf vroeg aan bloedvergiftiging. Zijn dochters Lucy en Catherine werden kunstenaars. Emma overleed in 90 en hij in 93.

'Cordelia's portion' is gebaseerd op akt1, scène 1 van 'King Lear' van Sheakespeare. Cordelia werd onterfd omdat ze eerlijk haar gevoelens uitte aan haar vader en niet wou huichelen. Links grijpen de twee zusters en hun echtgenotes de kroon.

Ford Madox Brown, Cordelia's portion, 1866-72

Hij studeerde kort bij Delacroix, tot die zijn studio moest sluiten als gevolg van ziekte, dan bij Scheffer en Couture. Hij vroeg om altijd alleen te werken. Hij nam een studio nabij de Gare De Lyon en volgde anatomie aan de Académie des Beaux Arts. Hij werd bekend toen, jaren later, de Franse regering een werk van hem kocht. In 1850 had hij drie werken in de Salon. Hij wordt geplats bij het symbolisme, met wortels in de romantiek. Hij heeft een hele generatie schilders en beeldhouwers beïnvloed, vooral modernisten. Een van zijn beschermelingen was Georges de Feure. Puvis ontving heel wat opdrachten, zowel privaat als voor het publiek. Het was een woelige tijd, de derde republiek, de slachtingen waren gestopt maar er was heel wat debat. Dat hij zoveel publieke opdrachten kreeg, is het gevolg dat zijn stijl voor beide kanten aanvaardbaar was, zowel de royalisten als de republikeinen. Zijn stijl oogt nog steeds naar de klassieken, en doet erg Grieks aan, door houdingen en vaak ook kledij. De achtergrond is vereenvoudigd en doet neo-gotisch aan, de figuren profileren zich daardoor expliciter. Clair-obscuur is behoorlijk afgezwakt, zachte maar diverse kleuren geven een vrolijkheid. De techniek van fresco schilderen draagt hier ook toe bij. De houdingen kunnen meditatief zijn of toch vol beweging, maar niet met de pathos van de romantiek. Zo voldeed het werk ook aan de vraag van het grote publiek voor het klassieke, in zorvuldig evenwichtige composities. Toch was hij bij partizanen en realisten niet geliefd. Het symolisme heeft de partijen verzoend, dat leidde niet tot een algemene appreciatie van de schilder. Zijn dromerige landschappen, waarin de figuren schijnen rond te zweven, inspiratiebron voor veel latere schilders, zoals Gauguin, Matisse en de symbolisten.

Puvis was in 1890 medeoprichter en president van de Société Nationale des Beaux-Arts, toen de dominante salon van die tijd. De selectie gebeurde door een jury bestand uit officieren van de Société. Puvis had een verhouding met een model, Suzanne Valadon (later een voorranstaande schilder), in 1856 met een Roemeense prinses Cantacuzène. Ze bleven 40 jaar een koppel, en trouwden net voor ze stierven.

Pierre Puvis de Chavannes (1824-1868) was een Franse schilder, vooral bekend als muurschilder, tijdens de derde republiek. Geboren als Pierre-Cécile Puvis in Lyon, zoon van een mijningenieur van de oude adel, van wie hij ‘de Chavannes’ aan zijn naam toevoegde. Hij volgde college en lyceum, waarna hij in het beroep van zijn vader wou verdergaan, maar de studies werden ondrebroken door ernstige ziekte. Hij trok op reis naar Itali¨en toen hij in 1846 nar Parijs terugkeerde besloot hij schilder te worden.

Hij studeerde kort bij Delacroix, tot die zijn studio moest sluiten als gevolg van ziekte, dan bij Scheffer en Couture. Hij vroeg om altijd alleen te werken. Hij nam een studio nabij de Gare De Lyon en volgde anatomie aan de Académie des Beaux Arts. Hij werd bekend toen, jaren later, de Franse regering een werk van hem kocht. In 1850 had hij drie werken in de Salon. Hij wordt geplats bij het symbolisme, met wortels in de romantiek. Hij heeft een hele generatie schilders en beeldhouwers beïnvloed, vooral modernisten. Een van zijn beschermelingen was Georges de Feure. Puvis ontving heel wat opdrachten, zowel privaat als voor het publiek. Het was een woelige tijd, de derde republiek, de slachtingen waren gestopt maar er was heel wat debat. Dat hij zoveel publieke opdrachten kreeg, is het gevolg dat zijn stijl voor beide kanten aanvaardbaar was, zowel de royalisten als de republikeinen. Zijn stijl oogt nog steeds naar de klassieken, en doet erg Grieks aan, door houdingen en vaak ook kledij. De achtergrond is vereenvoudigd en doet neo-gotisch aan, de figuren profileren zich daardoor expliciter. Clair-obscuur is behoorlijk afgezwakt, zachte maar diverse kleuren geven een vrolijkheid. De techniek van fresco schilderen draagt ook bij tot de zachte kleuren in zijn olieverfschilderijen. De houdingen kunnen meditatief zijn of toch vol beweging, maar niet met de pathos van de romantiek. Zo voldeed het werk ook aan de vraag van het grote publiek voor het klassieke, in zorvuldig evenwichtige composities. Toch was hij bij partizanen en realisten niet geliefd. Het symolisme heeft de partijen verzoend, dat leidde niet tot een algemene appreciatie van de schilder.

Puvis was in 1890 medeoprichter en president van de Société Nationale des Beaux-Arts, toen de dominante salon van die tijd. De selectie gebeurde door een jury bestand uit officieren van de Société. Puvis had een verhouding met een model, Suzanne Valadon (later een voorranstaande schilder), in 1856 met een Roemeense prinses Cantacuzène. Ze bleven 40 jaar een koppel, en trouwden net voor ze stierven.

Pierre Puvis de Chavannes, Le rêve, 1883, olieverf op doek

Adolphe Monticelli ontwikkelde een eigen romantische stijl, met een stevige laag verf, maar toch ook geglazuurd, in rijke kleuren, een stijl die enigszins herkenbaar is bij Delacroix of Daumier, maar ook naar het veel latere expressionisme gaat. De figuren zijn soms moelijk herkenbaar, bijna abstract. Zijn onderwerpen blijven vaak klassiek en geïnspireerd op Delacroix of zelfs Watteau, met ook stillevens, portretten, honden, circus en oriëntalisme.

De oorlog van 1870 dwong hem te vluchten uit Parijs, hij keerde terug naar Marseille en leefde er in armoede terwijl hij zijn werken verkocht aan heel lage prijs. Hij leefde enkel voor het schilderen. In de jaren 60 werd Cézanne bevriend met hem, een periode die herkenbaar is in zijn werk. Tussen 1878 en 84 schilderen ze vaak samen landschappen in de streek van Aix. Rond 1870 experimenteerde hij met licht zoals de impressionisten, maar het bevredigde hem niet. Op de kritieken over zijn stijl antwoordde hij dat hij schilderde voor de dertig jaar die nog moest komen. Het hoogtepunt in zijn werk lag in de laatste tien jaar voor zijn dood in 1886, hij schilderdeportretten, cirustaferelen en veel bloemen en landschappen.

Vincent Van Gogh en Paul Cézanne bewonderden heel erg zijn werk toen hij in 1886 in Parijs toekwam, mhet licht dat uitstraalde van de felle kleuren, diepe schaduwen en vloeiende vormen. Van Gogh paste fellere kleuren toe en brutere toetsen toe in zijn eigen werk. “Soms denk ik dat ik het vervolg ben van die man.” In 1890 werkte hij met zijn broer Theo mee aan een boek over Monticelli. Na zijn dood steeg zijn reputaie snel, Oscar Wilde kocht werk en was er erg aan gehecht, terwijl Clifford, leidend directeur van de National Galleries of Scotland, het werk “A garden fete” benoemde tot het ergste werk van de UK, “schreeuwerige afschuwelijke kunst”, zijn “Fete worst then death”. In de zomer van 86 overleed hij ten gevolge van een beroerte het jaar ervoor.

Adolphe Monticelli, Personnages de Faust, ca 1872-73, huile sur panneau

Moreau’s onderwerpen bleven zich aansluiten op die van het academische: historisch, taferelen uit de tijd van de antieken, hun mythologie, of religieus en allegorisch, vaak met achterliggende morele waarden. De manier waarop hij ze schilderde waren zijn revolutie, hij zocht naar nieuwe technieken, lijn en kleur volgden elkaar niet altijd. Hij wist ook het sprankelende, levendige en beweeglijke in zijn stroken te houden, terwijl de tekening, al of niet dudelijk, het onderwerp bleef behouden. Vooral in zijn aquarels was dat duidelijk te merken. Hij schilderde soms puur abstract.

Gustave Moreau was de zoon uit de culturele middenklasse, zijn vader was architect, zijn moeder musicus. Moreau had van kindsaf een zwakke gezondheid, hij begon te tekenen op zijn achtste. Hij werd naar een college gestuurd, maar na drie jaar terug thuis onderwezen. Hij leerde Grieks, Latijn Franse en klassieke literatuur, leerde piano en was een mooie tenor. In 1841 vulde hij zestig pagina’s met tekeningen op reis in Italië. Door er musea en galerijen te bezoeken besloot hij een carrière als schilder te kiezen. Na zijn terugkeer volgde hij ‘s avonds tekenles. In 1844 ging hj privé lesvolgen bij Picot, lid van de École des Beaux-arts, die lesgaf aan aspiranten om in die school toegelaten te worden. Daar aasde Moreau op het winnen van de Grand Prix de Rome, toen dat niet lukte verliet hij de École des Beaux-arts voortijdig. Zijn stijl begon steeds verder af te wijken van de academische methodes en concept. Moreau bleef kopiëren in het Louvre en ging meer aanleunen bij het romanticisme. Hij bewonderde Delacroix en vooral Chassériau, met wie hij bevriend was en een studio huurde in zijn omgeving.

In 1853 kocht zijn vader een nieuw huis en richtte de boven in als studio voor zijn zoon. In de jaren 50 stelde hij regelmatig tentoon. Hij kreeg opdrachten van de stad en nam vanaf 1852 deel aan de Salons. In 1853 verkocht hij ‘Song of songs’ voor 2000 franc aan het museum van Dijon. Zijn ‘Athenians being Delivered to the Minotaur in the Cretan Labyrinth’ werd getoond op de wereldtentoonstelling van 1855 en bracht hem 4000 franc op.

Chassériau stierf op 37-jarige leeftijd in 1856, Moreau schilderde ‘The young men and the dead’ voor zijn nagedachtenis. Door diens dood begon Moreau zich terug te trekken van het publieke leven en ging zijn gezondheid achteruit. Op verzoek van zijn ouders ondernam hij terug een reis naar Italië. Hij kopieerde er oa figuren van de muren van de Sixtijnse kapel, evengoed als werk van onbekende schilders. Zijn grote interesse ging naar complexe groepering van figuren en kleuropbouw. Hij werd vriend van andere Parijse artiesten die er studeerde, zoals Elie Delaunay, Chapu, Lévy en Bizet. Hij werd er een soort mentor voor Edgar Dégas. Hij schilderde ook landschappen in aquarel plein-air. Toen hij in 1859 terugkeerde naar Parijs, schilderde Dégas in 1860 een portret van hem, dat zijn hele leven in zijn studio bleef hangen. Ze groeiden uit elkaar omdat Dégas onder invloed kwam van Manet en impressionisten, en koos voor hun onderwerpen.

Moreau is nooit getrouwd en er is veel gespeculeerd over zijn intieme leven. Toch zijn documenten gevonden die wijzen op een dertig jaar lange verhouding met Alexandrine Dureux, na Italië, hij maakte veel tekeningen en aquarellen van haar. Zijn werk ‘Oedipus and the sphinx’ won een medaille op de Salon van 1864, en typeert de stijl waarmee hij een tiental jaren succes had bij critici en publiek. In de jaren 70 stopte hij een tijd met tentoonstellen terwijl zijn stijl veranderde, in 1876 schilderde hij ‘Salome dancing before Herod’ in de stijl die zo typisch werd voor hem voor de rest van zijn leven.

In zijn latere leven trok hij zich steeds meer terug. Hij trok zich terug uit de Salon, weigerde tentoonstellingen, met nu en dan een uitzondering zoals de wereldtentoonstelling van 1889 in Parijs. Hij schilderde steeds meer, leefde bescheiden ondanks zijn roem. Ook bezoeken aan zijn studio hield hij af. Hij las ook veel en had veel boeken. Dégas had nog af en toe contact en beschreef hem als ‘een kluizenaar die weet hoe laat de treinen vertrekken’.

In 1884 overleed zijn moeder, hij was wanhopig, haar kamer liet hij als een soort afgesloten schrijn waar hij nooit meer binnenging. Zes maand later overleed ook Alexandrine, nogmaals een klap. Toen hij in 1888 gekozen werd tot professor aan de École des Beaux-arts weigerde hij les te geen. Maar toen Élie Delaunay hem op zijn sterfbed vroeg hem op te volgen nam hij tijdelijk aan, en werd in 1892 toch professor en atelier-directeur. Over de 100 studenten hebben zijn lessen bijgewoond waaronder bekende als Camoin, Evenepoel, Flandrin, Grüber, Guérin, Matisse, Marquet, Manguin en Rouault. Hij bleek een uitstekende leraar te zijn die vooral de meer progressieve en avontuurlijke studenten aansprak, en stimuleerde hen om hun eigen stijl verder te ontplooien. Hij gedroeg zich als hun vriend, niet hun superieur. Toen Matisse niet werd toegelaten door de school, liet Moreau hem toch lesvolgen. Matisse werd de centrale figuur van die studenten die kozen voor wat later fauvisme werd genoemd. “Natuur is niets op zichzelf. Het geeft enkel de kunstenaar een gelegenheid omzichzelf te uiten. Kunst is het niet-aflatende streven van plastische uitdrukkingsvormen en innerlijk gevoel.” Na de dood van Delauney in 1891 begon hij zich zorgen te maken wat er met zijn werk zou gebeuren na zijn dood. Hij herinrichtte zijn huis en liet het aan de staat om een museum te worden. Hij stierf aan maagkanker in 1898. Hij wou een bescheiden begrafenis, geen publieke aankondiging van zijn overlijden, geen bloemen op zijn graf. De regering was weigerig tegenover de schenking, een persoonlijk museum zou de eerste zijn in Frankrijk. Zijn assistent Henri Rupp kon de staat overhalen.

Moreau creëerde in zijn leven meer dan 15000 werken. Omdat hij er niet op uit was om te verkopen liet hij 1200 schilderijen, in olieverf, pastel of aquarel, en 10000 tekeningen over aan de staat. Moreau was ook lid van de vrijmetselarij en diverse occulte kringen. Hij had een grote invloed op de komende symbolisten, zoals Redon, Delville en Khnopff. Zijn werk werd geprezen door veel dichters en schrijvers, vooral ook de symbolistische. De latere leider van de groep surrealisten, André Breton, bestookte zijn museum en noemde hem een grote voorloper van het surrealisme, naast De Chirico en Picasso. Ook Salvador Dali bewonderde zijn werk en was zo opgetogen over zijn persoonlijk museum dat hij er ook voor zichzelf wou oprichten.

Gustave Moreau, Hélène à la porte Scée, ca. 1880

Ondanks de steun van Ruskin, exposeerde hij zelden. In 1850 ontmoette hij Elizabeth Siddal, ze werd zijn model, zijn muse, zijn leerlinge, zijn passie en in 1860 zijn vrouw. In 1861 publiceerde hij ‘The early poets’ met vertaling van oa Dante’s ‘La vita Nuova’. In de jaren 50 schilderde hij aquarel in de dry-brush-techniek, dikke pigmenten vermengd met arabische gom, met een effect van middeleeuwse miniaturen. Hij ontwierp ook een pen-en-inkt-methode als boekillustratie. Zijn vizie op de Arthur-romance en middeleeuwen inspireerde ook Burne-Jones en William Morris, nog voor ze elkaar kenden. Van het begin af was literatuur een geliefd onderwerp voor de prerafaelieten, vele schilderijen zijn een directe literaire referentie.

Rond 1860 keerde Rossetti terug naar olieverf, zonder de dichte middeleeuwse composities, gestyleerde close-up vrouwenportretten in een vlakke opstelling, intense kleuren. Deze periode had grote invloed op het Europese symbolisme. Ze waren geïdealiseerd, in sensuele richting of als een godin. Minder aansluitend op de Italiaanse renaissance, meer op Titiaan en Veronese. Hij werd mede-oprichter van ‘Decorative arts’, samen met Morris, Marshall, Faulkner, Burne-Jones, Brown en Webb, hij maakte ontwerpen voor brandglasramen.

In 1862 pleegde Elisabeth Siddall zelfmoord, na een doodgeboren kind. Rossetti begraafde zijn gedichten bij haar in het graf. Hij geraakte in een depressie. Hij betrok een groot huurhuis in Chelsea waar hij 20 jaar zou blijven, omringd door extravagante meubels en een stoet exotische vogels en andere dieren. Zo hield hij wombats, ze mochten slapen aan de eettafel tijdens het dinner. Een lama trainde hij met toeren rond de eettafel te lopen. Hij maakte veel portretten van zijn nieuwe passie Fanny Cornforth. Vanaf 1865 was dat een kleermaakster en gelegenheidsactrice Alexa Veronese, die voor hem full-time als model ging werken. Ook Jane Morris poseerde voor hem, al sinds 1857. Volgens Todd ‘consumeerde ze hem in schilderen, poëzie en in het leven’. Hij schilderde haar ook via de fotografie van Parsons. Vanaf 1869 huurde hij Kelmscott Manor als zomerverblijf. Daar had hij een lange en complexe liaison met Jane Morris. In 1871 en 1873 logeerden de kinderen van Morris daar, terwijl die zelf in Ijsland verbleef.

In 1870 publiceerde hij ‘Poems by D. G. Rossetti’, nadat hij de gedichten terug uit het graf van zijn vrouw had laten halen. Ze werden bekritiseerd als de ‘fleshy school of poetry’, vanwege één gedicht in het sonnet ‘The house of life’, een serie gedichten over de fysieke en spirituele ontwikkeling van een intieme relatie, zijn hoogste literaire prestatie. De collectie bevatte ook een vertaling van François Villon. In 1881 publiceerde hij een vervolg. Als gevolg van de venijnige kritiek had hij in 1872 een inzinking, ofschoon hij met Jane Morris Kelmscott betrok, hield zich in een roes van ‘chloor en whisky’. Hij herstelde de volgende zomer en maakte verschillende dromerige portretten van de modellen Wilding en Morris. In 1874 reorganiseerde William Morris de ‘Decorative arts’ en gooide Rossetti eruit, waardoor hij en Jane niet in Kelmscott konden blijven. Rossetti verliet het huis abrupt en definitief. Hij takelde geleidelijk af ten gevolge van chloorverslaving, ook mentaal. Zijn laatste jaren waren in een kluis in Cheyne Walk. In 1882 stierf hij tijdens zijn verblijf bij een vriend in een vergeefse poging om te herstellen, aan chronische nephritis.

Gabriel Dante Rossetti, Dante's dream, 1969-71

William Hobman Hunt was de zoon van een rijke warenhuismanager William Hunt en de dochter van William Hobman. Toen hij ontdekte dat een klerk zijn anglicaanse doopnaam misspeld had tot Holman ipf Hobman, hield hij het bij die naam. Na zijn opleiding op de Royal Academie rebelleerde hij tegen de invloed van Sir Joshua Reynolds.

Hij huwde tweemaal. Na een mislukte verloving met een model in een aan-en-uit-relatie, trouwde hij met Fanny Waugh, die later ook model zat voor ‘Isabella’. Toen zij eind 1866 stierf door geboorte, beeldhouwde hij een graftombe voor haar. Zijn tweede vrouw was haar jongste zuster. Dat was toen onwettig in groot-Brittanië, ze trouwden in Zwitserland. Zijn werken hadden aanvankelijk geen succes, in de kunstpers beschreven als klungelig en lelijk. Echte bekendheid kwam er pas door zijn religieus werk ‘The light of the world’ (1851-53). Omdat zijn werk meer zou aansluiten op het echte leven van Christus trok hij zelf naar het ‘Holy land’. Daar schilderde hij ‘The scapegoat’, ‘The finding of the saviour in the temple’ en ‘The shadow of death’, waarnaast ook veel landschappen van de regio. Hij maakte ook veel werk gebaseerd op geichten, zoals ‘Isabella’ en ‘The lady of Shalott’. Hij bouwde een eigen huis in Jeruzalem.

Door een toenemend oogfalen verliet hij het schilderen. Zijn laatste grote werken, zoals een tweede versie van ‘The light of the world’, dat nu in St Paul’s hangt, waren geschilderd met hulp van zijn assistent Edward Robert Hughes, een neef van de Hughes van de prerafaelieten. Vanaf 1903 leefde hij in Londen en had hij er ook zijn studio. Aan het einde van zijn leven leefde hij in een dorp aan de Thames.

Holman Hunt, The finding of the Saviour in the temple, 1851-53

Zijn schilderij ‘Christ in the house of his parents' (1849-50) bracht heel wat controverses, als realistisch portret van de werkende klasse. Het werk ‘Ophelia’ (1851-52) was als een embleem voor de groep. ‘a Huguenot’ (1851-52) was een jong koppel, gescheiden door religieuze conflicten, een thema dat hij nog zou schilderen. ‘Mariana’ (1850-51) is gebazeerd op een een stuk van Sheakespeare en een gedicht van Tennyson. Door zijn vriendschap met Ruskin leerde hij zijn vrouw kennen, Effie. Zij poseerde voor ‘The order of Release’, tijdens het schilderen werden ze verliefd. Na verschillende jaren huwelijk was zij nog steeds maagd. Haar ouders lieten het huwelijk nietig verklaren. Ze huwden in 1855 en kregen acht kinderen. Ook haar jonge zus was model voor verschillende werken.

In de jaren 50 groeide hij weg van de prerafaelietische stijl en ontwikkelde een nieuwe vorm van realisme. Zijn later werk was erg succesvol en maakte hem een van de rijkste schilders. Ruskin noemde het een catastrofe en voor William Morris verkocht hij zich. Zijn bewonderaars wezen op zijn connecties met Whistler en Albert Moore. Als voorbeeld wees hij zelf naar Velázquez en Rembrandt. In ‘The eve of St Agnes’ en ‘The somnambulist’ tonen banden met Whistler. Zijn werken in de jaren 50 en 60 sloten mee aan bij het opkomende estheticisme, die proclameerden dat het wek gewoon mooi moest zijn, niet didactisch of verwijzend, kunst voor kunst. Vanaf de jaren 70 maakte hij veel werken op een historisch thema, in navolging van Reynolds, zoals ‘the two princes Edward and Richard in the tower’ (1878), wijzend op de geschiedenis en de expansie van Groot-Brittannië. Grote populariteit bekwam hij ook met zijn schilderijen van kinderen. ‘Bubbles’ (1886) werd gebruikt in een advertentie voor zeep. Zijn laatste project was ‘The last Trek’, gebaseerd op een illustratie in het boek van zijn zoon (1896).

Zijn landschappen zijn moelijk te plaatsen, zoals ‘Chill October’ (1870), eerder, in de jaren 50 ‘Autumn leaves’ en ‘The vale of rest’, zonder symboliek of verwijzing. Hij schilderde graag landschap in Perthshire, Dunkeld en Birnham, waar hij tot de late herfst ging jagen en vissen.

In 1885 maakte koningin Victoria hem baron. Na de dood van Leighton in 1896 werd hij verkozen tot president van de Royal Academy. In datzelfde jaar stierf hij aan keelkanker.

John Everett Millais, Apple Blossoms (Spring), 1858-59, olieverf op doek

In zijn training aan de Academie des Beaux-arts schilderde hij onder Flandrin en Bouguereau. Hij stelde tentoon op de Salons van 1857 tot 92, kreeg een derde-klassemedaille in 61 en een tweede-klasse in 63, ontving de Légion d’Honneur in 78, een bronzen medaille op de Exposition Universelle van 89 en een zilveren medaille op de Exposition Universelle van 1900. Het was moelijk om onder hem te studeren. ‘Het is een Desgoffe’ werd de algemene omschrijving van om het even welk precies geschilderd schilderij. Hij stierf in Parijs in 1901.

Blaise Desgoffe, Nature morte aux objets d'art du Louvre disposés sur la table à écrirede la reine Marie-Antoinette, ca1890, olieverf op karton

Pissarro schilderde toen nog naar de romantiek, zijn werk werd getoond in de Salon. Toen hij een jaar in Parijs was, maakte hij al excursies in het platteland om er plein-air te schilderen. Corot deed de finale afwerking altijd in de studio, Pissarro wou dat buiten ter plaatse, vaak werd het werk afgewerkt in één enkele sessie. Dat leidde tot disputen met Corot. In de Académie Suisse leerde hij er de meer realistische manier van schilderen. Daar, in 1859, geraakte hij bevriend met Monet, Guillaumin en Cézanne. Geweigerd op de Salon, namen zij deel aan de Salon des Refusés in 1863. Op de Salons van 1865 en 66 gaf hij de invloed toe van Melbye en Corot, maar in 1868 vond hij zijn werk volledig zelfstandig. In de jaren 1860 en begin 70 geraakte hij, zoals vele andere kunstenaars, gefascineerd door de circulerende Japanse houtdrukken. Daardoor werd hij verleid om met nieuwe composities te experimenteren. In 1871 trouwde hij met de meid van zijn moeder, zij kregen zeven kinderen, waarvan zes schilder werden: Lucien, Manzana, Félix, Ludovic-Rodo en Jeanne. Hij schilderde nu de dorpsscènes, rivieren, bossen en werkende mensen in de streek van Pontoise, later Louveciennes. Hij bleef contact houden met Monet, Renoir, Cézanne en Bazille.

Pissarro was een overtuigd anarchist en geloofde in gelijkheid. Aan de Frans-Pruissische oorlog (1870-71) kon hij niet deelnemen omdat hij een Deense nationaliteit had. De familie trok naar Norwood, aan de rand van Londen, waar hij de verkoper Durand-Ruel ontmoette, die hem voor de rest van zijn leven hielp met de verkoop, en die hem daar in contact bracht met Monet. De twee schilders gingen samen werk zien van Constable en Turner, waardoor ze merkten hoe enkel de plein-air het juiste licht en atmosfeer kon tonen. Zijn werk begon ook spontaner te worden, met losse stroken en plaatsen met impasto om meer diepte te geven. Een groot werk uit die tijd is ‘l’Avenue, Sydenham’.

Terug in Frankrijk leefde hij in Pontoise van 1872 tot 1884, en trok in 1890 en in 1897 terug naar Engeland. De ontwikkeling van de stoomboot zorgde voor een regelmatige en snellere verbinding, en ter plaatse breidde het treinnetwerk zich uit, waardoor er meer gebied in bereik kwam voor het plein-air schilderen van mens en natuur in harmonie. Aan de andere kant breidden de steden zich snel uit. Toen hij na de oorlog terug naar zijn woonst keerde waar hij noodgedwongen zijn werk had achtergelaten, bleken er nog 40 werken over te blijven van de meer dan 1500 impressionistische werken. De rest was door soldaten beschadigd of vernield, vaak gebruikt in de modder als vloermat. Hij herstelde zijn vriendschappen met Cézanne, Monet, Manet, Renoir en Dégas. In 1873 hielp hij met de oprichting van een alternatieve Salon, de "Société Anonyme des Artistes, Peintres, Sculpteurs et Graveurs” met het werk van 15 schilders. Hij werd de eerste promoter en hield de groep bijeen. In 1874 hield de groep zijn “Premier Exposition Impressioniste”, met veel kritieken wegens het ontbreken van religieuze, historische of mythologische scenes, banale tot vulgaire onderwerpen, de schetsmatige manier van schilderen, de zichtbare expressieve borstelstreken, de snelheid waarmee ze gemaakt zijn, nat-in-nat, vaak op één dag in plaats van in maanden. De Amerikaanse schilder Mary Cassat voegde zich bij de impressionistische groep en maakte tentoonstellingen voor hen mogelijk in de US. Cassat en Pissarro werden door de Salon als buitenlanders beschouwd. Cézanne deed ook lithografie, houtdrukgravures, meerkleurig etsen en monotypieën.

In 1885 ontmoette hij Seurat en Signac, die met stippen van puur kleur toch kleuren mengen en schaduw tonen bij het bekijken op voldoende afstand, pointillisme genoemd. Pissarro leerde zich deze tijdverslindende en moeizame techniek van 1885 tot 1888. Met Seurat, Signac en zijn zoon Lucien stelde hij tentoon op de impressionistische tentoonstelling van 1886, in een aparte afdeling. Pissarro vond het de nieuwe logische stap na impressionisme, maar de anderen volgden hem hierin niet. Na vier jaar keerde hij zich af van het neo-impressionisme, hij vond het te artificieel, te ver van de natuur, met te weinig effecten, te onpersoonlijk. Zijn werk werd subtieler, zijn kleuren verfijnd, met sterkere tekening. Zijn impressionistische collega’s vonden dit het bewijs van zijn integriteit, zij vroegen vaak hun advies aan ‘Père Pissarro’. Op oude leeftijd kon hij enkel nog plein-air werken op warme zomerdagen. Hij reisde dan Noord-Frankrijk rond en werkte vanuit hotels in Rouen, Paris, Le Havre en Dieppe.

Camille Pissarro, Paysannes dans les champs, Pontoise, 1880, olieverf op doek

Brett bleef zijn gedetailleerde landschappen schilderen en verbleef in de jaren 60 vaak in Italë. Hij gaf vaak een morele of religieuze betekenis aan de preciese details van de natuur in zijn werken. In zijn latere jaren schilderde hij meer kunstonderwerpen en zeezichten, hij bezat een schoner met twaalfkoppige bemanning waarmee hij de Middellandse Zee bevaarde. Tijdens de zomers van 1880 huurde Brett een kasteel in Wales, waar hij de kusten schilderde, schetste en fotografeerde. Hij was ook een fervent astronoom, in 71 verkozen tot ‘Fellow’ van de Royal Astronomical Society. Hij was een van de oprichters van de Art Worker’s Guild, een groep Britse schilders, beeldhouwers en architecten, geassocieerd met William Morris en de Arts and Crafts movement. Ze propageerden de eenheid van alle kunst, zonder onderscheid tussen schone kunsten en toegepaste kunst. In 1890 werd hij er Master.

John Brett, Kennack, 1877, oil on canvas

In 1856 opende hij een studio. Hij schilderde naar het realisme van Courbet, gebruikte losse borstelstreken, versimpelde details en overgangen, vaak de eenvoudige mens, af en toe ook een religieus werk. In 1861 werden twee van zijn schilderijen aanvaard in de Salon, dat gesponserd werd door de Franse regering en de Académie de Beaux arts. Zijn werk intrigeerde sommige jonge schilders en deden zijn studiowerk toenemen. In 1862 stelde hij zijn ‘Musique dans le jardin des Tuileries’, wellicht van 1860, tentoon. Het buitenplezier van Parijs zal levenslang zijn favoriete onderwerp blijven. Tussen de personages zijn ook Beaudelaire en Offenbach. Het werk trok veel aandacht, meestal negatief. Het publiek was gewoon aan historische schilders en fijn borstelwerk als bij Ernest Meissonier, waarbij zijn werk ruw leek en onafgewerkt. Eugène Delacroix was één van de weinige verdedigers. De controverse maakte hem beroemd. Zijn werk ‘Le déjeuner sur l’ herbe’, dat toen ‘Le bain’ heette, werd geweigerd op de Salon van 1863. Manet stelde het tentoon op het Salon de refusées, opgericht door Napoleon III, als gevolg van het groot aantal geweigerden, ongeveer tweederden van de inzendingen, waaronder werken van Courbet, Pissarro, Chintreuil en Jongkind. De naakte vrouw naast twee volledig geklede mannen was controversieel, zijn schetsmatige stijl onderscheidde hem van Courbet. Proust en Zola hielden ervan. Samen met Whistler’s ‘Symphony in white, no1, the white girl’ waren zij het meest besproken.

Zijn ‘Olympia’ uit 1863-65, verwijzend naar Titiaan en naar Goya, werd een schandaal op de Salon van 1865, vooral door haar orchidee, de zwarte kat, de bloementuil en het feit dat de zwarte vrouw gekleed was. Voor Manet moest de vlakheid van haar lichaam haar menselijker maken, geïnspireerd door de Japanse houtdrukken. De courtisane kijkt zonder schroom. Het werk was onderwerp in heel wat karikaturen, maar werd geprezen door Courbet, Cézanne en Monet.

In 1862 trouwde hij met zijn pianolerares. Via Berthe Morisot werd hij vriend van Dégas, Monet, Renoir, Sisley, Cézanne en Pissarro. Zij overhaalde hem plein-air te schilderen, wat zij van Corot had geleerd. Manet heeft bepaalde technieken overgenomen van Morisot, die in 1874 zijn schoonzus werd.

Manet toonde zijn werk liefst op de Salon, maar toen hij in 1867 geweigerd was, zette hij zijn eigen tentoonstelling op. Dat was zeer kostelijk, zijn moeder vreesde dat hij zijn erfenis erdoor jaagde. Hij kreeg weinig kritieken, maar leerder er Dégas en de toekomstige impressionisten kennen. Toch wou Manet nooit deelnemen aan impressionistische tentoonstellingen, hij wou zich met hen niet vereenzelvigen. Toch werd hij beïnvloed, vooral door Morisot en Monet, hij begon lichtere kleuren te gebruiken, beperkte zich in zwart. Tot zijn fans behoorden Zola, Mallarmé en Beaudelaire. Hij schilderde in één laag, alla prima, met dekkende verf op een lichte ondergrond, itt de lessen van Couture die meerdere lagen schilderde op een donkere achtergrond.

In de jaren 70 kreeg hij fysieke problemen en pijn in zijn benen, een neveneffect van syphillis, en rheumatisme. ‘Un bar aux Folies-Bergère’, 1882, is zijn laatste groot werk. Daarna schilderde hij klein, de laatste met bloemen in een glazen vaas. In 1883 schilderde hij de allerlaatste, twee maanden voor zijn dood. Een voet werd geamputeerd wegens gangreen, elf dagen later stierf hij. Zijn oeuvre omvat 430 olieverfschilderijen, 89 pastels en 400 werken op papier.

Éduard Manet, Chez le père Lathuille, 1879, olieverf op doek

In 52 exposeerde hij zijn ‘Ophelia’, het hing naast de Ophelia van Millais. Millais en hij werden toen vrienden en Hughes poseerde voor Millais’ ‘The proscribed royalist’. In 55 huwde hij met Tryphena Foord, zijn model voor ‘April love’ en ‘Springtide’. Ze kregen vijf kinderen van wie Arthur Foord Hughes ook schilder werd. Hughes stierf in 1915 in Londen, liet 700 schilderijen en tekeningen achter, en 750 boekillustraties. In een noodgedwongen verhuis in 21 had zijn dochter alle schetsen en documenten vernietigd.Hij was de oom van de prerafaëlitische schilder Edward Robert Hughes.

Zijn meest bekende werken zijn ‘April Love’, dat Morris kocht, en ‘The long engagement’. Hij schilderde ‘The eve of Saint Agnes’, op een gedicht van Keats, in een triptiek, net zoals scènes uit Sheakespeare’s ‘As you like it’. Zijn meeste latere werken zijn nooit goed onthaald. Home from sea is een jongen die troosteloos is bij het graf van zijn moeder. Later veranderde hij de ahtergrond en plaatste zijn zus erbij, geposeerd door Tryphena. De pathos wordt versterkt door spinnewebben, dauwdruppels en bloemensymboliek. Op de achtergrond een lam dat van zijn moeder is afgesneden door een grafsteen.

Arthur Hughes, Home from sea (The mother's grave), 1862, olieverf op paneel

In 1858 keerde hij terug naar Leeuwarden en ging werken bij de schilder Jan August Hendrik Leys. In 1861 maakte hij zijn eerste groot werk ‘De opvoeding van de kinderen van Clovis’, dat veel ophef veroorzaakte toen het op het Artistieke Congres in Antwerpen werd tentoongesteld. Het werk werd enthousiast onthaald bij publiek en bij kunstenaars, Leys gaf toen kritiek op zijn marmer, dat volgens hem op kaas leek. Alma-Tadema nam de kritiek heel ernstig en verbeterde zijn techniek, waardoor hij de grootste marmer- en granietschilder ooit werd. Met Leys werkte hij samen aan de wandschilderingen in de Leys-halle op het tweede verdiep van het stadhuis van Antwerpen. Uiteindelijk werd het werk aan koning Leopold gegeven.

Midden jaren 60 waren de Merovingers zijn favoriete onderwerp, maar kregen geen wereldwijde belangstelling. Hij schakelde over op het Oude Egypte dat meer populair was. In 62 verliet hij de studio van Leys en begon zijn eigen carrière. In 63 stierf zijn invalide moeder en trouwde hij in het Antwerpse stadhuis met de dochter van een Franse journalist nabij Brussel. Na de dood van Pauline in 69 sprak hij nooit meer over haar. Er zijn slechts drie portretten van haar maar ze komt voor in tal van schilderijen. Ze hadden drie kinderen, waarvan de zoon vroeg stierf. Zijn dochter Anna schilderde ook.

Zijn huwelijksreis was zijn eerste bezoek aan Italië, in Florence, Rome, Napels en Pompeii, waar de ruïnes hem boeiden en inspireerden. Discanno herschilderde de blootgelegde fresco’s voor ze zouden verbleken. Lawrence raadpleegde Discanno verschillende keren tot diens dood in 1907 voor de juistheid van zijn Grieks-Romeinse taferelen. In 64 ontmoette hij uitgever en kunsthandelaar Gambart, hij kreeg een bestelling voor 24 weken en Gambart wist drie van zijn werken tentoon te stellen in Londen. In 65 vestigde hij zich in Brussel en werd geridderd in de Leopoldsorde. Na de dood van Pauline had Tadema een depressie, hij schilderde vier maand niet. Een medisch probleem kwam op en Gambart adviseerde hem om ervoor naar Londen te gaan.

Daar bezocht hij Ford Maddox Brown en werd er op slag verliefd op de zeventienjarige Laura Theresa Epps. Daardoor en ook door de Frans-Pruissische oorlog ging hij zich in 71 in Londen vestigen, samen met zijn kleine dochters en zijn zus die voor hen zorgde. Hij gaf er schilderlessen aan Laura en trouwde haar in 71. Zij kwam veel voor in zijn werken en werd ook zelf een kunstenaar. In Engeland veranderde hij zijn naam Lourens in Lawrence. ‘Alma’ zette hij bij zijn familienaam om altijd vooraan te staan in een catalogus. Ook in 71 werd hij bevriend met de meeste Prerafaëlitische schilders en onder hun invloed verhelderden zijn kleuren, wisselde hij meer zijn tonen en kreeg een lichtere borsteltoets. Vanaf 72 begon hij zijn werken te nummeren, ook van oudere, om vervalsing te voorkomen. In 72 reisde hij met Laura samen naar Brussel, Duitsland en Italië. Hij bezocht nogmaals dezelfde ruïnes, maakte er foto’s en begon aan een foto-archief in functie van latere schilderijen. In 76 huurde hij een studio in Rome, daarna bezochten ze de Parijse Salon en trokken terug naar Londen, waar hij de schilder-beeldhouwer Emil Fuchs regelmatig ontmoette.

Hij werd er een van de meest beroemde en best betaalde schilders. In 1879 werd hij benoemd tot Royal Academian, in 82 had hij een retrospective in de Grosvenor Gallery in Londen, met 185 werken. In 83 trok hij voor de derde keer naar de ruïnes van Pompei. Voor zijn schilderij ‘De rozen van Heliogabalus’ (1888), over een orgie van de Romeinse keizer Elagabalus, kreeg hij vier maand lang rozeblaadjes opgestuurd vanaf de Franse Riviera. Hij heeft zelfs uit Afrika bloemen laten sturen om snel in zijn schilderij te verwerken voor ze verwelkten. Buiten de werken over de Antieken schilderde hij ook portretten, landschappen, aqaurels en maakte ook etsen. Buiten het schilderen hield hij ook van wijn, vrouwen en feestjes, en was hij ook een uitstekend zakenman. Hij kreeg een medaille op de Paris Exposition Universelle van 1889, een gouden op de Internationale tentoonstelling in Brussel van 97. In 99 geridderd in Engeland. Hij hielp mee aan de Britse selectie voor de Exposition Universelle in Parijs van 1900 en de Saint Louis World’s Fair van 1904. Terzelfdertijd was hij aktief in theater en ontwierp veel kostuums. Hij ontwierp meubels, textiel, kaders en illustraties. Tot 1903 schilderde hij vaak vrouwen op marmerterrassen met zeezicht. Zelfs tussen 1903 en zijn dood maakte hij nog grootse werken.

In 1909 overleed Laura, en het verdriet droeg ertoe bij dat hij zelf drie jaar later stierf. In 1912 werd hij in een kuuroord in Wiesbaden behandeld voor maagzweren maar stierf in 1912.

Alma-Tadema had grote invloed op andere schilders, zoals Khnopff die ook klassieke motieven verwerkte, evenals zijn abrupt afsnijden van een tafereel aan de rand. Lawrence hield niet van de nieuwe stijlen van het post-impressionisme, fauvisme, kubisme en futurisme. Zoals hij erg populair was geweest, werd het door het modernisme heel populair om zijn stijl af te wijzen. Ruskin verklaarde hem tot ‘ergste schilder van de 19de eeuw’. Heel wat films uit de antieke wereld (van Ben Hur tot Narnia) baseerden zich op zijn research en zijn werken. Mede daardoor kwam een revival van belangstelling voor zijn werk.

Lawrence Alma-Tadema, Onbewuste rivalen, 1893, olieverf op doek

Paul Camille Guigou, Barques sur la Durance, 1870, olieverf op paneel

James Abbott Whistler werd geboren in Lowell, Massachusetts in 1834, als eerste kind van een spoorwegingenieur, en Anna McNeill Whistler, diens tweede vrouw. James was een humeurig kind, vatbaar voor driftbuien en brutaliteit, en hij verviel vaak in periodes van luiheid na periodes van ziekte. Drie van de kinderen van het echtpaar stierven in deze periode als baby. Hun fortuin verbeterde aanzienlijk in 1839 toen zijn vader hoofdingenieur werd voor de Boston & Albany Railroad, en de familie een landhuis bouwde in Massachusetts. Ze bleven er wonen totdat zijn vader in 1842 door Nicolaas I van Rusland gerekruteerd om een spoorlijn in Rusland te ontwerpen. In de winter van 1842/43 ging de familie daar wonen. In Sint-Petersburg volgde de jonge Whistler privélessen kunst en schreef zich op elfjarige leeftijd in bij de Imperial Academy of Arts. In 1847-1848 bracht zijn gezin enige tijd door in Londen bij familieleden, zonder zijn vader. Whistlers zwager Francis Haden, een arts die ook kunstenaar was, stimuleerde zijn interesse in kunst en fotografie. Haden nam Whistler mee om verzamelaars te bezoeken en naar lezingen te gaan en gaf hem een aquarelset met instructies.
Hij begon boeken over kunst te verzamelen en bestudeerde de technieken van andere kunstenaars. Zijn vader stierf echter op 49-jarige leeftijd aan cholera en het gezin Whistler verhuisde terug naar de geboorteplaats van zijn moeder, Pomfret, Connecticut. Whistler werd naar de Christ Church Hall School gestuurd met de hoop van zijn moeder dat hij predikant zou worden. Het werd echter duidelijk dat dit niet bij hem paste, dus solliciteerde hij naar de United States Military Academy in West Point, waar zijn vader tekenles had gegeven en andere familieleden hadden gestudeerd. Hij werd in juli 1851 toegelaten. Whistler verzette zich tegen autoriteit, spuwde sarcastische opmerkingen en verzamelde strafpunten, en werd ontslagen.

Een paar maanden woonde hij in Baltimore met een rijke vriend, Tom Winans, die Whistler voorzag van een studio en wat zakgeld. De jonge kunstenaar legde een aantal waardevolle contacten in de kunstgemeenschap en verkocht ook een aantal schilderijen aan Winans. Whistler wees de suggesties van zijn moeder voor andere, meer praktische carrières af en vertelde haar dat hij met geld van Winans van plan was om zijn kunstopleiding in Parijs voort te zetten. Hij keerde nooit meer terug naar de Verenigde Staten.

Whistler arriveerde in 1855 in Parijs, huurde een studio in het Quartier Latin en nam al snel het leven van een bohemienkunstenaar aan. Hij studeerde korte tijd traditionele kunstmethoden aan de École Impériale en bij Charles Gleyre, een groot voorstander van het werk van Ingres, die lijn belangrijker vond dan kleur en dat zwart de fundamentele kleur is van tonale harmonie. Terwijl brieven van thuis berichtten over de inspanningen van zijn moeder om zuinig te zijn, gaf Whistler gul uit, verkocht hij weinig of niets in zijn eerste jaar in Parijs en zat hij in de schulden. Om de situatie te verlichten, verkocht hij kopieën van werken in het Louvre en verhuisde naar goedkopere onderkomens. De aankomst in Parijs van George Lucas, een andere rijke vriend, stabiliseerde Whistlers financieën een tijdje. Ondanks deze adempauze was de winter van 1857 een moeilijke voor Whistler, met een slechte gezondheid, verergerd door overmatig roken en drinken. In de zomer van 1858 herstelde Whistler en reisde met collega-kunstenaar Ernest Delannoy door Frankrijk en het Rijnland. Later produceerde hij een groep etsen die bekend staat als ‘The French Set’. Hij ontmoette Henri Fantin-Latour in het Louvre en raakte bevriend. Via hem werd Whistler geïntroduceerd in de kring van Gustave Courbet, waartoe ook Carolus-Duran, Alphonse Legros en Édouard Manet en Charles Baudelaire behoorden.

In navolging van het Franse realisme, schilderde Whistler zijn eerste tentoongestelde werk, ‘La Mère Gérard’ in 1858. Vervolgenswoonde hij in 1859 in Londen, dat hij zijn thuis vond, terwijl hij ook regelmatig vrienden in Frankrijk bezocht. Het jaar daarop stelde hij tentoon in de Royal Academy en volgden vele tentoonstellingen. Na een jaar in Londen produceerde hij in 1860 een reeks etsen genaamd ‘Thames Set’, als tegenhanger van zijn Franse set uit 1858, evenals wat vroeg impressionistisch werk, waaronder ‘The Thames in Ice’. In dit stadium begon hij zijn techniek op basis van een beperkt palet.

In Parijs was Whistler bevriend met leden van de symbolistische kring van kunstenaars, schrijvers en dichters, waaronder Stéphane Mallarmé en Marcel Schwob. Whistler was bevriend met veel Franse kunstenaars, waaronder Henri Fantin-Latour, Alphonse Legros en Gustave Courbet. Hij kende ook Édouard Manet en de impressionisten, met name Claude Monet en Edgar Degas. Als jonge kunstenaar was hij een goede vriend van Dante Gabriel Rossetti, een lid van de Prerafaëlieten. Zijn hechte vriendschappen met Monet en dichter Stéphane Mallarmé, die de Ten O'Clock-lezing in het Frans vertaalde, hielpen het respect voor Whistler bij het Franse publiek te versterken. Whistler was bevriend met zijn medestudenten in Gleyre's studio. In 1861, na een tijdje terug te zijn geweest in Parijs, schilderde Whistler zijn eerste beroemde werk, ‘Symphony in White, No. 1: The White Girl’. Het portret van zijn minnares en zakenmanager Joanna Hiffernan beschouwden sommige Engelsen als een schilderij in prerafaëlitische stijl. Op het schilderij houdt Hiffernan een lelie in haar linkerhand en staat ze op een wolvenhuidkleed, door sommigen geïnterpreteerd als een symbool van mannelijkheid en lust, met de kop van de wolf die dreigend naar de toeschouwer staart. Het portret werd geweigerd voor tentoonstelling in de Royal Academy, maar werd tentoongesteld in een privégalerie onder de titel ‘The Woman in White’. In 1863 werd het tentoongesteld op de Salon des Refusés in Parijs. The Little White Girl, Lady of the Land, Lijsen en The Golden Screen portretteren opnieuw Hiffernan in nog nadrukkelijkere Aziatische kleding en omgeving.

Gedurende deze periode raakte Whistler bevriend met Gustave Courbet, de vroege leider van de Franse realistische school, maar toen Hiffernan naakt model stond voor Courbet, brak zijn relatie met Hiffernan. Vanaf 1866 vestigde Whistler zich in Chelsea, Londen. In 1866 besloot Whistler Chili te bezoeken om politieke redenen deed, waar hij drie nachtscènes van de haven schilderde. Terug in Londen schilderde hij de volgende tien jaar nog verschillende nocturnes, veel van de rivier de Thames en van Cremorne Gardens, een pretpark dat bekendstaat om zijn frequente vuurwerkshows. Sommige van de schilderijen van de Thames vertonen ook compositorische en thematische overeenkomsten met de Japanse prenten van Hiroshige. Whistler begon veel van zijn eerdere werken een nieuwe titel te geven met termen die met muziek te maken hadden, zoals een ‘nocturne’, ‘symfonie’, ‘harmonie’, ‘studie’ of ‘arrangement’. Zijn inzending van verschillende nocturnes aan kunsthandelaar Paul Durand-Ruel na de Frans-Duitse oorlog gaf Whistler de gelegenheid om zijn evoluerende ‘theorie in kunst’ uit te leggen aan kunstenaars, kopers en critici in Frankrijk. Toen Edgar Degas Whistler uitnodigde om te exposeren met de eerste show van de impressionisten in 1874, wees Whistler de uitnodiging af, net als Manet, en sommigen schreven dit deels toe aan de reactionaire Fantin-Latour, die het niet voor impressionisme had.

Tijdens de jaren 1870 en een groot deel van de jaren 1880 woonde whistler bij zijn model en minnares Maud Franklin. Haar vermogen om lange, repetitieve zittingen te verdragen hielp Whistler zijn portretvaardigheden te ontwikkelen. Hij maakte niet alleen verschillende uitstekende portretten van haar, maar ze was ook een nuttige stand-in voor andere modellen. Whistler had twee dochters bij Maud Franklin. (Whistler had verschillende buitenechtelijke kinderen.) Whistler was teleurgesteld over de onregelmatige acceptatie van zijn werken voor de tentoonstellingen van de Royal Academy en de slechte ophanging en plaatsing van zijn schilderijen. Als reactie hierop organiseerde Whistler in 1874 zijn eerste solotentoonstelling. De tentoonstelling was echter opmerkelijk en viel op vanwege Whistler's ontwerp en decoratie van de hal, die goed harmonieerden met de schilderijen, in overeenstemming met zijn kunsttheorieën. Whistler was niet zo'n succesvolle portretschilder als John Singer Sargent. Hij werkte ook erg langzaam en eiste buitengewoon lange sessies. Whistler verwierf een enorme reputatie als etser. Hij besteedde veel zorg aan het drukken van zijn etsen en de keuze van papier.

De ‘Peacock Room’ (1876-1877) is Whistlers meesterwerk van decoratieve muurschilderingen, een hoogstaand voorbeeld van de Anglo-Japanse stijl. Het doel van Leylands kamer was om diens porseleincollectie tentoon te stellen. Whistler overschilderde de originele paneelkamer ontworpen door Thomas Jeckyll (1827-1881), in een uniform palet van briljante blauwgroenen met overglazuur en metaalachtig bladgoud. Hij schilderde volledig over een 16e-eeuwse Cordoba leren wandbekleding die voor het eerst naar Groot-Brittannië was gebracht door Catharina van Aragon en waarvoor Leyland 1.000£ had betaald. Nadat zijn ‘The Princess from the Land of Porcelain’, als topstuk was bevonden, kocht de Amerikaanse industrieel Charles Lang Freer de hele kamer in 1904 van Leylands erfgenamen en liet de inhoud van de Peacock Room installeren in zijn herenhuis in Detroit.

In 1877 klaagde Whistler de criticus John Ruskin aan omdat die zijn schilderij ‘Nocturne in Black and Gold: The Falling Rocket’ (1874) had veroordeeld. Whistler stelde het werk tentoon in de Grosvenor Gallery, een alternatief voor de tentoonstelling van de Royal Academy, naast werken van Edward Burne-Jones en andere kunstenaars. Ruskin schreef dat Sir Coutts Lindsay Whistler niet had mogen toelaten “waarin de slecht opgeleide verwaandheid van de kunstenaar zo dicht bij het aspect van opzettelijke bedrog kwam. Ik heb al veel van de brutaliteit van Cockney eerder gezien en gehoord; maar had nooit verwacht dat een slet tweehonderd guineas zou vragen voor het gooien van een pot verf in het gezicht van het publiek.” Whistler, die de aanval in de krant zag, antwoordde zijn vriend George Boughton: "Het is de meest verachtelijke vorm van kritiek die ik tot nu toe heb gekregen." Hij ging toen naar zijn advocaat en stelde een dagvaarding op voor smaad. Whistler hoopte 1.000£ plus de kosten van de rechtszaak te vorderen. De zaak kwam het jaar daarop voor de rechter na vertragingen veroorzaakt door Ruskin's aanvallen van geestesziekte, terwijl Whistlers financiële toestand bleef verslechteren. De jury gaf een oordeel in het voordeel van Whistler, maar kende slechts een schamele schadevergoeding toe en de proceskosten werden gedeeld. De kosten van de zaak, samen met de enorme schulden die hij had opgelopen door de bouw van zijn woning zorgden ervoor dat hij in mei 1879 failliet ging, wat resulteerde in een veiling van zijn werk, collecties en huis. Whistler's grote hoop dat de publiciteit van het proces zijn carrière zou redden, werd de bodem ingeslagen toen hij populariteit onder beschermheren verloor in plaats van won. Onder zijn schuldeisers was Leyland, die toezicht hield op de verkoop van Whistlers bezittingen. Whistler gaf Leyland altijd de schuld van zijn financiële ondergang.

Na het proces kreeg Whistler een opdracht om twaalf etsen te maken in Venetië. Hij accepteerde de opdracht met enthousiasme en arriveerde in de stad met zijn vriendin Maud Franklin, waar ze kamers namen in een vervallen palazzo dat ze deelden met andere kunstenaars, waaronder John Singer Sargent. Hoewel hij heimwee had naar Londen, paste hij zich aan aan Venetië en ging hij op zoek naar het karakter ervan. Hij deed zijn best ondanks de aanstaande verkoop van al zijn goederen bij Sotheby's. Hij was een vaste gast op feestjes op het Amerikaanse consulaat. Tijdens deze periode voltooide Whistler meer dan vijftig etsen, verschillende nocturnes, enkele aquarellen en meer dan 100 pastels, met succes. Hij was ook actief bezig met het tentoonstellen van zijn andere werk, maar met beperkt succes. In januari 1881 stierf zijn moeder Anna Whistler.

Whistler publiceerde zijn eerste boek, ‘Ten O'Clock lecture’ in 1885, een belangrijke uiting van zijn geloof in ‘kunst om de kunst’. Bovendien vond hij "De natuur is zeer zelden juist", en moet door de kunstenaar worden verbeterd met zijn eigen visie. Zijn boek werd geprezen door Oscar Wilde. Whistler dacht echter dat hij door Oscar Wilde werd bespot, en vanaf dat moment ontstond er een openbare schermutseling die leidde tot een totale breuk in hun vriendschap. Whistler sloot zich in 1884 aan bij de Society of British Artists en werd op 1 juni 1886 verkozen tot voorzitter. Het jaar daarop, tijdens het gouden jubileum van koningin Victoria, overhandigde Whistler namens de Society een uitgebreid album aan de koningin. Koningin Victoria bewonderde "de prachtige en artistieke verlichting" zozeer dat ze besloot dat de Society voortaan Royal zou heten. Deze prestatie werd door de leden breed gewaardeerd, maar werd al snel overschaduwd door het geschil dat onvermijdelijk ontstond met de Royal Academy of Arts. Whistler stelde voor dat leden van de Royal Society zich terugtrokken uit de Royal Academy. Dit ontstak een vete binnen de leden. Whistler en 25 aanhangers traden af.

Toen zijn relatie met Maud Franklin uit elkaar viel, deed Whistler plotseling een aanzoek aan Beatrice Godwin (ook wel Beatrix of Trixie genoemd), een voormalige leerling en de weduwe van zijn overleden vriend. De huwelijksceremonie werd snel geregeld. Whistler's reputatie in Londen en Parijs steeg en hij kreeg positieve recensies van critici en nieuwe opdrachten. In 1890 ontmoette hij Charles Lang Freer, die een waardevolle beschermheer in Amerika werd en uiteindelijk zijn belangrijkste verzamelaar. Rond deze tijd experimenteerde Whistler, naast portretten, met vroege kleurenfotografie en met lithografie, waarbij hij een serie creëerde met Londense architectuur en de menselijke figuur, voornamelijk vrouwelijke naakten. Hij en Trixie verhuisden in 1892 naar Parijs en woonden met zijn studio bovenaan in Montparnasse. Hij voelde zich welkom bij zijn oude Parijse vrienden Monet, Auguste Rodin, Henri de Toulouse-Lautrec, en Stéphane Mallarmé, en hij richtte een grote studio voor zichzelf op. Hij was op het hoogtepunt van zijn carrière toen werd ontdekt dat zijn vrouw Trixie kanker had. Ze keerden in februari 1896 terug naar Londen en namen kamers in het Savoy Hotel terwijl ze medische behandeling onderging. Ze stierf een paar maanden later.

Canfield, zijn nieuwe beschermheer en eigenaar van modieuze goktenten in New-York, trok terug naar Europa om in 1903 voor Whistler elke dag te poseren tijdens het nieuwe jaar. Whistler was op dat moment ziek en zwak en het werk was zijn laatste voltooide portret. In de laatste zeven jaar van zijn leven maakte Whistler een aantal minimalistische zeegezichten in aquarel en een laatste zelfportret in olieverf. Hij correspondeerde met zijn vele vrienden en collega's. Whistler richtte in 1898 een kunstacademie op, maar zijn slechte gezondheid en onregelmatige verschijningen leidden tot de sluiting ervan in 1901. Hij stierf in 1903, zes dagen na zijn 69e verjaardag.

James Abbott Whistler, Pink and grey: three figures, 1879, oil on canvas

Hij werd geboren in 36 in een rijtjeshuis in Leeds. In 56 trouwde hij met zijn nicht Frances. In 61 verliet hij zijn baan als klerk bij de Great Northern Railway om schilder te worden. Hij exposeerde in 62 met schilderijen van vogels, fruit en bloesem. Hij verhuisde in 66 naar een halve villa en in 70 naar het kasteel Knostrop Old hall. Hij werd succesvol in de jaren 1870 en huurde een tweede huis in Scarborough. Hij stierf ten gevolge van een ‘abces’ in 93. Vier van zijn kinderen werden eveneens schilders.

De grootste invloed kwam van de pre-Raphaëlieten, qua kleuren en belichting, en dat bleef ook zo. Hij schilderde vaak maanverlichte stedelijke of voorstedelijke straten en dokken, veel in Londen, Hull, Glasgow en Liverpool. In de jaren 70 ook interieurscènes, onder invloed van Tissot en de ‘aesthetic movement’ (kunst omwille van de kunst). In zijn later werk schilderde hij naast stadszichten in de schemering of gele straatverlichting ook gefantaseerde sènes uit Griekse en Romeinse rijken, evenals literaire onderwerpen van Longfellow en Tennyson, hij noemde zijn kinderen naar personnages uit gedichten van Tennyson.

Atkinson Grimshaw, Yew Court, Scalby, 1877, olie op karton

In 1867 kreeg zijn vriendin Camille hun eerste kind. Zijn vader stopte hem te ondersteunen omwille van deze affaire. Datzelfde jaar moest hij verhuizen naar zijn tante in Sainte-Adrese. Hij gooide zich op het werk, als gevolg van een oogprobleem kon hj tijdelijk niet plein air in het zonlicht schilderen. De schilderijen die hij er van zijn zoon maakte waren de eerste echt impressionistische. In 1868 herenigde hij zich met Camille en gingen in Etretat wonen. Hij werd ondersteund door diverse patronen, rijke en invloedrijke mensen die kunstenaars steunden en onderhielden, waaronder kunstverzamelaar Gaudibert, verzamelaar en schilder Caillebotte, en de schilder Bazille en mogelijk ook Courbet.

Toen hij in 1870 trouwde met Camille, brak de Frans-Pruissische oorlog uit. Hij dook onder in Nederland en in Londen, waar hij Pissarro terugzag en Whistler ontmoette, evenals zijn toekomstige patroon, Durand-Ruel. Hij bewonderde er werk van Turner en Constable. In 1871 werden zijn werken er geweigerd op de Royal Academie wegens verdenking van revolutionaire aktiviteiten. Zijjn vader stierf. Hij verhuisde dat jaar naar zijn huurhuis in Argenteuil. Hij maakte er 15 schilderijen van zijn tuin. Ze betrokken ook drie jar een grote villa in Saint-Denis. Door zijn erfenis plus de verkoop van zijn werken, hadden ze ook twee bedienden en een tuinier.

Toen de bescherming van Durand-Ruel afnam stelden Mondet, Morisot, Cézanne, Dégas, Renoir, Sisley en Pissarro zelf tentoon onder de naam ‘Anonymous Society of painters, sculpturs and engravers’, onder leiding van Monet, met een eerste tentoonstelling in 1874. Het werk ‘Impressions, solieil levée’, van 1872, was aanleiding tot een commentaar van de journalist Leroy dat de schilders niet de werkelijkheid schilderden, maar hun impressie ervan. Ironisch bedoeld, werd het toch de term van wat ze met elkaar gemeen hadden. De 2de tentoonstelling was in 1876, weer als tegenwicht de Salon. Monet toonde er 18 werken, waaronder La plage à Sainte-Adresse. In 1877 verkocht hij er zeven werken van de twaalf die hij schilderde van de ‘Gare Saint-Lazère’, die wel goede kritieken kregen, vooral vanwege het weergeven van vertrekkende en aankomende treinen. Zijn laatste deelname was in 1882.In 1876 werd Camille ernstig ziek, na de bevalling van hun tweede zoon. In 1878 stierf zij aan kanker. Haar dood en opnieuw financiële problemen braken zijn loopbaan. Hun patroon Hoschedé ging failliet.

In 1880 werd één van de twee weken die hij had ingezonden, aanvaard. Hij begon impressionistische technieken achterwege te laten. Hij trok met Alice Hoschedé en haar kinderen naar Poissy, die zij spoedig moesten verlaten als gevolg van overstroming. In 1883 trok hij opnieuw naar Etretat, in 1892 trouwde hij Alice, een jaar na de dood van haar man. In 29 was zijn laatste verhuis naar Giverny, met Alice. Met Renoir trok hij voor een korte schildertrip naar Italië. Later zou hij terug naar he Italiaans stadje Bodighera trekken en er drie maand verblijven, zonder medeweten van Renoir, en schilderde er 38 werken. Hij schreef er brieven naar Alice. In 1884 meldde Durand-Ruel hem dat er werken waren verkocht, een verlossing van zijn financiële problemen. In 1884 trok hi jopnieuw naar Bodighera en naar Nederland om tulpen te schilderen. Ook in Amerika verkocht hij werken. Hij schilderde liefst ergens alleen, ver van toerisme of stad. In 1890 kocht hij het huurhuis in Giverny waar hij al had gewoond. Hij bleef de architect van zijn tuin, ook toen hij al zeven tuiniers had. Gewone witte waterlelies werden gekweekt naast die van Egypte en Zuid-Amerika. Hij had gele, blauwe en witte die roze werden. Hij breidde zijn vijver uit, vergrootte de Japanse brug en liet rondoms ezels zetten. Hij schilderde nu anders dan de impressionisten en oogstte succes. In 1889 toonde hij 61 van zijn werken in het ‘Petit palais’. Vanaf 1899 zou hij 20 jaar waterlelies schilderen, meer dan 250. In 1908 had hij zijn laatste reis, samen met Alice naar Italië. Halverwege de jaren 1910 werden zijn lelies bijna abstract. Zijn huis was een ontmoetingsplaats van kunstenaars, schrijvers, intellectuelen en politiekers. In 1887 ontmoette hij Sargent.

In 1911 overleed Alice evenals zijn oudste zoon. Zijn schoondochter Blanche zorgde voor hem. Monet was depressief en zijn oogproblemen begonnen, wellicht cataract. In Londen kreeg hij nieuwe glazen, hij weigerde een operatie. Daarna had hij minder kleurzicht, zijn borstelsttroken werden breder, zijn schilderijen donkerder. Zijn werk verminderde hoewel hij in opdracht van de regering schilderde van 1914 tot 1918. In 1923 liet hij zich toch opereren. In 1925 wed zijn zicht terug beter. In 1926 stierf hij aan longkanker.

Claude Monet, The cliffs at Étretat, 1885, olieverf op doek

Berthe en haar zus bleven samen schilderen tot Edma trouwde met een marine-officier, en nog weinig tijd over had. Berthe werd voorgesteld aan Corot. Onder zijn invloed nam ze het plein-air-schilderen over. In 1863 studeerde ze onder Oudinot, een Barbizon-schilder, alsook beeldhouwen bij Aimé Millet. Ze was steeds ontevreden over haar werk en vernietigde alle schilderijen van vóór 1869. Bij Guichard tekende ze hoofdzakelijk klassieke figuren. Gezien haar interesse voor plein-air, zond hij haar naar Corot en Oudinot. Buiten gebruikte ze aquarel en pastel. In 1870-74 vond zij olieverf nog te moeilijk. In haar aquarelschilderen bekwam ze haar vluchtige toets. In 1875-85 leerde ze olieverfschilderen, ze werkte ongeveer tegelijkertijd als Dégas met olieverf, aquarelverf en pastel. Ze werkte heel snel, nadat ze op voorhand heel wat schetsen had gemaakt. Als buiten schilderen niet meer kon, werkte ze binnen verder, gebruik makend van haar aquarellen. Na 1885 experimenteerde ze met houtskool en kleurpotloden, legde haar nadruk op vorm en kleur, beïnvloed door fotografie en japonisme. Van de Japanse drukken leerde ze objecten buiten het compositiecentrum te plaatsen. Omdat ze vrouw was, werd haar werk geprezen voor hun lichtheid en elegantie, de lichte borstelstroken fleurig. Ze schreef over het feit als vrouw nooit ernstig te worden genomen, of gelijkwaardig aan mannelijke schilders. Zoals Manet of Eva Gonzalès schilderde ze rond 1880 op doek zonder gesso. De randen van het doek liet ze onafgewerkt, wat een effect gaf van spontaniteit. Ze werkte vaak met olieverf, aquarel en pastel samen, meestal in beperkt formaat. Ze koos haar kleuren in functie van ruimte en diepte, maakte haar werk doorschijnender door veel loodwit te gebruiken, puur of vermengd. Haar onderwerpen kwamen uit het dagelijks leven, familie, kinderen, dames, bloemen of portretten, private en intieme taferelen. Met snel schilderen wou ze het vluchtige gebeuren vastleggen. Ze schilderde ook landschappen, tuinen, boten en thema’s zoals de verveling.

In 1864 werden twee van Morisot's werken aanvaard op de Salon, vanaf 1874 stelde ze tentoon bij de impressionisten. Ze huwde met de broer van Éduard Manet, Eugène. In 1878 kreeg ze een dochter. Haar carrière begon toen Durand-Ruel 22 werken van haar kocht. Soms vonder critici haar de beste van de ganse expositie. In 1895 stierf ze aan longontsteking, terwijl ze waakte bij haar dochter die dezelfde ziekte had.

Berthe Morisot, Le bateau à vapeur, 1875, oil on canvas

Degas was middelmatig-rijk opgevoed, als zoon van een bankier en een Creoolse van Louisiana, die overleed toen hij 13 was. Toen hij afstudeerde van het Lycée Louis-le-Grand had hij een kamer van het huis al omgebouwd in een schildersstudio. Zijn vader stuurde hem naar de wetschool, hij deed er weinig voor zijn studies. In 1855 ontmoette hij Ingres en werd hij toegelaten tot de École des Beaux-Arts en tekende er bij Lamothe in de stijl van Ingres. Vanaf 1856 vertoefde hij drie jaar in Italië, verblijvend bij een tante in Napels. Hij tekende of kopieerde Michelangelo, Raphael, Titiaan en andere renaissance-schilders, vaak enkel een detail, zoals een kop.

Terug in Parijs in 1859 nam hij zijn intrek in een studio, hij schilderde historische werken. Hij stelde voor het eerst tentoon op de Salon in 1865 met het werk ‘Scène de guerre au Moyen Âge’, dat weinig belangstelling oogstte. Hij bleef er vijf jaar tentoonstellen, vanaf ‘Scene from the Steeplechase: the fallen Jockey’ (1866) werkte hij niet meer historisch, mede onder invloed van Manet, die hij in 1864 had ontmoet. Hij meldde zich aan voor de Frans-Pruissische oorlog en werd ingezet voor de verdediging van Parijs. Bij de schiettraining werd ontdekt dat zijn zicht niet in orde was, hij had er levenslang problemen mee.

In 1872 verbleef hij in New Orleans bij een Creoolse oom. ‘Le Bureau de coton à La Nouvelle-Orléans ’ die hij daar schilderde in 1873, wekte belangstelling op in Frankrijk. Een jaar later overleed zijn vader en bleek dat zijn broer enorme schulden had. Degas verkocht zijn huis en zijn geërfde kunstcollectie om diens schuld af te lossen. 1874 was het begin van zijn meest produktieve periode omdat hij nu afhankelijk was van de opbrengst van zijn schilderijen. Vooral zijn balletscenes verkochten heel goed. Van donkere werken was hij overgestapt naar levendige met expliciete borstelstroken. Zijn heldere kleuren waren mede geïnspireerd door Japanse houtdrukken, ook door veel pastels te maken. In de jaren 70 nam hij ook zijn etsen terug op, en maakte litho’s en monotypieën.

Ontgoocheld over de Salons sloot hij zich aan bij een groep jonge schilders die onafhankelijk exposeerden, de latere impressionisten. Degas had een leidende rol in de organisatie van hun acht tentoonstellingen, ondanks de conflicten. Hij zag weinig verwantschap met Monet en andere landschapsschilders. Hij stond er ook op dat er niet-impressionistische schilders bij waren, zoals Forain en Raffaelli. Door deze conflicten viel de groep uit elkaar in 1886.

Door de verkoop van zijn werk kon Degas terug werken verzamelen van meesters die hij bewonderde: El Greco, Manet, Cassatt, Pissarro, Cézanne, Gaugain, Van Gogh, Brandon, Ingres, Delacroix en Daumier. In de late jaren 80 kreeg hij ook een passie voor fotografie. Hij maakte portretten van vrienden, fotografeerde ook danseressen en naakten voor zijn schilderwerken. Hij maakte een flink aantal bronzen beelden, maar heeft er slechts één van tentoongesteld. Degas zonderde zich steeds meer af. Door de Dreyfus-affaire brak hij met alle Joodse vrienden. Renoir kloeg erover dat al zijn vrienden hem moesten verlaten, hijzelf als laatste. Degas is nooit gehuwd. Na 1890 gingen zijn ogen achteruit. Hij bleef in pastel werken tot 1910, stopte met werken in 1912. De laatste jaren was hij bijna blind, rusteloos ronddolend in de straten van Parijs, tot zijn dood in 1917.

Edgar Degas, Dancers in the classroom, ca 1880, oil on canvas

Sisley was in Parijs geboren als zoon van Engelse ouders, zijn vader was in de zijdehandel, zijn moeder een muziekkenner. Na vier jar studie in de zakenwereld begon hij in 1862 aan de École des beaux-arts, in het Atelier Suisse van Gleyre. Door zijn plein-air schilderen samen met Monet, Renoir en Bazille, werd zijn werk kleuriger en breed geschilderd. Sisley was in een betere financiële positie dan de drie andere omdat hij van zijn vader een toelage kreeg, hun werk werd vaak geweigerd op de jaarlijkse Salon. In 1966 begon hij een relatie met een Bretoense, Eugénie (Marie) Lescouezec, ze kregen twee kinderen. In 68 werd zijn werk aanvaard op de Salon, maar bracht geen financieel of kritische resultaat.

In 1870 begon de Frans-Pruissische oorlog waardoor de zaken van zijn vader overkop gingen. Hij moest vanaf toen zien de leven van de opbrengst van zijn schilderijen. Hij leefde tot zijn dood in armoede, zijn werken brachten pas geld op na zijn dood. Nu en dan werd hij gesteund door patroons, de eerste in 1874, na de eerste onafhankelijke impressionistische tentoonstelling. Een verblijf van een paar maand zuidwest van Londen bracht een twintigtal werken van de Thames en Hampton Court Bridge.

Tot 1880 leefde en werkte Sisley vervolgens op het plaateland ten westen van Parijs. Hij verkoos de zachte landschappen met hun wisselend licht nabij Fontainebleau boven zee en kust. In 1897 trokken hij en zijn vriending naar Engeland en trouwden er in Wales. In Penarth schilderde hij zes olieverfwerken van de zee en kliffen, daarna nog minstens elf in Langland bay en Rotherslade. Sislay deed twee pogingen om Frans genationaliseerd te worden, wat niet lukte, hij bleef Brit tot zijn dood. Hij stierf in 1899 aan keelkanker, een paar maand na het overlijden van zijn vrouw.

Zijn eerste werken waren somber, met donkerbruin, groenen en zwak blauw, hij veranderede zijn stijl onder invloed van Courbet en Corot in Frankrijk, en Constable en Turner in Engeland, ook door de stijl en onderwerpen van Pissarro en Manet. Hij geleek wat op Monet in stijl, wat ingetogener, met veel sfeerschepping en indrukwekkende lucht. Hij schilderde ongeveer 900 olieverfwerken, 100 pastels en vele tekeningen. Er zijn ook heel wat Sisley-vervalsingen ontdekt.

Alfred Sisley, Pommiers en fleurs Louveciennes, 1873, olieverf op doek

In 1861 ontmoette hij Cézanne en Pissarro in de Académie Suisse en bleef levenslang met hen bevriend. Met hen stelde hij tentoon op de Salon des Refusés in 63. Ze bleven ook samen schilderen.

In 1874 deed hij mee aan de tentoonstelling van de impressionisten, toen nog onder de naam ‘Société anonyme des artistes peintres, sculpteurs et graveurs’, vervolgens die van 77, 80, 81, 82, 86. In de jaren 90 drukte hij zijn kleurgebruik heel erg door en werd een fauvist, tien jaar vóór alle anderen. In 1886 werd hij een vriend van Van Gogh. Zijn broer Theo kocht een aantal werken van Guillaumin. In de jaren 80 was zijn studio ontmoetingsplaats voor schilders, oa Gauguin, Signac en Seurat. Doordat hij in 1891 100000 franc won bij de loterij kon hij zich fulltime op het schilderen toeleggen en zijn job bij het gouvernement opzeggen. In 1895 kreeg hij een uitgebreide solotentoonstelling bij Durand-Ruel, de jaren erop nog drie bij andere galerijen. In 1873 verkreeg hij een kamer in Auvers-sur-Oise. Een jaar later bewoonde hij een huis waar Cézanne eerder had gewoond, en in 1875 huurde hij de voormalige studio van Daubigny.

Armand Guillaumin, La Seine à Charenton, ca 1880, oil on canvas

In 71 greep de Parijse Commune de macht in Parijs, tijdens de Frans-Pruissische oorlog, toen Frankrijk verslagen werd. Ze waren progressief, antireligieus en met een eigen socialisme, met scheiding van kerk en staat, afschaffing van kinderarbeid, werknemers die een onderneming van de eigenaar overnamen, feministisch. Toen Renoir schilderde aan de Seine werd hij aanzien voor een spion en wilden ze hem in het water gooien, gelukkig werd hij erkaned door een van hun leiders als iemand die hem ooit had geholpen. Na twee maand bewind werden ze afgerekend in de ‘semaine sanglante’, duizenden zijn gevlucht, 15000 à 20000 afgeslacht en de overigen opgesloten. Zelf hadden ze een hondertal gijzelaars geëxecuteerd: een aartsbisschop, enige priesters en gendarmes. Renoir had steun van Jules Le Cœur, de vriendschap stopte in 1874, waardoor hij ook een verblijf verloor in Fontainebleau, wat zijn onderwerpen beïnvloedde.

Na enige weigeringen op de Salon, sloot hij zich aan bij Monet, Sisley, Pissarro op de eerste impressionistische tentoonstelling van de ‘Société Anonyme’ in de studio van de beroemde fotograaf Nadar, in 74, met zes werken. In vergelijking met anderen werd zijn werk vrij goed onthaald. Nog in 74 hingen twee van zijn werken bij Durand-Ruel in Londen. Op de tweede tentoonstelling in 76 toonde hij vooral portretten, omdat hij ermee hoopte zijn brood te verdienen. Bij de vierde en vijfde tentoonstelling deed hij niet meer mee aan de impressionistische tentoonstelling, maar terug op de Salon. Einde jaren 70, mede dankzij het werk’Madame Charpentier and her children’ op de Salon van 79, was hij een succesvol schilder geworden en in de mode. Ook had hji terug een belangrijke patroon, Paul Bérard, die hem ook regelmatig uitnodigde op zijn ‘Château de Wargemont’ om er de kusten van Normandië te schilderen. In 1881 reisde hj naar Algerië, Madrid, daarna Italië. In 1882 schilderde hij een portret van Wagner in 35 minuten. In dat jaar lag hij ook zes weken met longontsteking in Algerië. In 1883 bracht hij de zomer door in Guernsey en maakte er 15 werken. In Montmartre engageerde hij Suzanne Valadon als model, die zelf een bekend schilder werd.

In 1890 trouwde hij Aline Charigot, een kleermaakster, die toen twintig was. Hij schilderde scenes met zijn vrouw, kinderen en hun aupair, een nicht van Aline. Ze kregen drie zonen, twee werden bekend in de filmwereld, de derde werd keramist. In 92 verhuisde hij naar de provence als het gevolg van arthritis. Als gevolg van vervorming in zijn haden en rechterschouder moest hij zijn techniek veranderen. Het werd erger en gebruikte zijn hand later nog, maar had een assistent nodig om de borstel in zijn hand te stoppen. Voor groetere werken gebruikte hij een bewegend canvas. In 1919 bezocht hij he Louvre om zijn weken te zien hangen naast de oude meesters, in datzelfde jaar stierf hij.

Pierre-Auguste Renoir, By the water or near the lake, ca 1880, oil on canvas

In 1870 sloot Bazille zich aan in het leger omwille van de Frans-Pruissische oorlog. Deze oorlog tussen Bismarck en Napoleon III ging over onafhankelijke Duitse staten die zich met Pruisen wilden verenigen. De Fransen werden verslagen en Napoleon III werd gevangen genomen. In Parijs werd een 'Gouvernement de Défendre Nationale' opgericht en de oorlog werd verdergezet tot de Pruissen Parijs hadden veroverd. Daarna kwam de eenmaking van alle Duitssprekende staten onder koning Wilhelm I en Bismarck, behalve Oostenrijk en het Duitssprekend deel van Zwitserland. De Fransen moesten zwaar betalen en verloren er ook de Elzas en Lotheringen in het verdrag van Frankfurt. Vanaf toen werd Frankrijk definitief republikeins.

Bazille moest het commando overnemen van een gewonde officier, bij een mislukte aanval werd hij tweemaal getroffen en overleed op negenentwintigjarige leeftijd. Hij liet zeventig werken na waarvan vier zelfportretten. ‘Les remparts à Aigue-morte’ (1867) is in één sessie afgewerkt, een van de drie die hij daar schilderde tijdens een verblijf van een maand in het middeleeuwse stadje.

Frédéric Bazille, The Western ramparts at Aigues-Mortes, 1867

In 1867 werd hij uitgenodig om deel te nemen aande expeditie van Petrovich Kaufman, een militair ingenieur, in Centraal-Azë en Turkestan. Hij bekwam in 1868 een Sint-George-kruis. In 68 trok hij terug naar Sint-Petersburg, in 69 naar Parijs en terug, dan terug naar Turkestan via Siberië eind 69. In 1871 vestigde hij een atelier in München. Hij gaf een solotentoonstelling in de Crystal Palace in de UK in 1873, een ander in Sint-Petersburg. Twee werken werden afgewezen omdat zij het Russische leger in slecht daglicht stelden, The apotheosis of war’, opgedragen aan alle veroveraars in het verleden, huidige en toekomstige, en ‘Left behind’, een stervende soldaat die door zijn kameraden wordt achtergelaten.

In 1874 vertrok hij voor een uitgebreide toer door de Himalaya’s in Brits Indië, Mongolië en Tibet voor twee jaar, keerde in 76 terug naar Parijs. Voor de Tweede Russisch-Turkse oorlog verliet hij Parijs en ging in dienst bij de Imperial Russian Army. Zijn broer stierf in de gevechten en hij werd zwaar gewond. Na de oorlog vestigde hij zich in München, en stelde tenton in Londen, Berlijn, Dresden, Wenen en andere steden. Het sensationele van zijn werken, vrede tegenover oorlogsgruwel trokken groot publiek, ook publiek dat niet naar schilderkunst gaat kijken. Hij schilderde ook taferelen in Brits Indië, zoals het werk ‘The state procession of the Prince of Wales into Jaipur in 1876’, 274 op 196 cm, en trok terug naar Indië in 82-83. Drie werken deden heel wat stof opwaaien ‘The crucifixion by the Romans (1887), ‘Suppression of the Indian revolt by the English’ en ‘Nihilists’. Kritiek op de tweede was dat iets dergelijks enkel plaatsvond bij de opstand van 1857 en niet in de jaren 80 zoals op het schilderij, door zijn kleurkeuze en precisie kwam het als een foto over. In 1872 bleek de order voor dergelijke executie toch gegeven te zijn voor een groep Sikhs. De executie van de nigilizm in Sint-Petersburg gaat over een filosofische, culturele en revolutionaire beweging, ontgoocheld over eerdere sociale hervormingen en de groeiende kloof tussen aristocratie en intelligentsia. Tegen alle vormen van tirannie, hypocrisie, kunstmatigheid en voor individuele vrijheid. Van hen stamt het woord nihilisme af. De schilderijen van zijn reis door Syrië en Palestina over Jezus in het Nieuwe Testament schokten door hun realisme. Zijn serie over Napoleon’s Russische campagne was geschilderd in 1893 in Moskou, en inspireerde Tolstoj voor zijn ‘Oorlog en vrede’.

Vereshchagin was in het Verre Oosten tijdens de eerste Chinees-Japanse oorlog van 1894-95, bij de Russische troepen in Manchuria tijdens de Boxer-rebellie van 1900, in 1901 bezocht hij de Filippijnen, in 1902 de US en in 1903 Japan. Tijdens de Russisch-Japanse oorlog was hij op uitnodiging bij admiraal Makarov op een slagschip, beiden werden samen met een groot deel van de bemanning gedood toen het schip door twee mijnen getroffen werd. Zijn laatste werk over een krijgsraad onder leiding van de admiraal, werd bijna onbeschadigd teruggevonden.

Vasily Vereshchagin, Buddhist temple in Darjiling, Sikkim, 1874, oil on canvas

In 1870 brak de Frans-Pruissische oorlog uit en trok ze terug naar de US, de familie ging wonen in Altoona. Niet in staat ermee in haar inkomen te voorzien, gaf ze haar studio en het schilderen op tot ze terug naar Europa kon. Cassatt probeerde te verkopen in Chicago maar verloor enige vroege werken in de brand in 1871. In augustus keerde ze terug naar Europa, haar ‘Two women throwing flowers during carnaval’ werd aanvaard op het Salon van 72. In opdracht van een katholieke bisschop schilderde ze twee kopieën van Correggio, waarna ze naar Spanje trok. In 74 trok ze terug naar Frankrijk, en deelde er een appartement met haar zus en opende een studio. Ze hekelde de jury van de Salon, die in 75 een werk weigerde, en het in 76 aanvaardde omdat ze de achtergrond wat donkerder had gemaakt.

Toen in 77 geen enkel werk was aanvaard op de Salon nodigde Degas haar uit om te exposeren bij de ‘Independents’, de impressionisten, die toelieten dat er onderling veel verschillen in stijl was, al ging de grote trent naar plein-air, met levendige kleuren in aparte stroken, zonder voorafmenging. Cassatt stelde tentoon op de helft van de latere tentoonstellingen en raakte bevriend met Morisot. Het waren de pastels van Degas die haar zo hadden overtuigd.

Na 79 veranderde haar stijl. In 77 kwamen vader en moeder bijwonen in Parijs, ze had besloten dat een huwelijk niet verenigbaar was met haar carrière. In 78 schilderde ze ‘Portrait of the artist’, ‘Little girl in a blue armchair’ en ‘Reading le Figaro’. Zoals Degas experimenteerde ze olieverfwerken met ook tempera en metaalachtige verven. Ze maakte veel pastels, werkte samen met Degas.

De impressionistische tentoonstelling van 79 was de meest succesvolle, vooral door de inspanningen van Caillebotte, en ondanks de afwezigheid van Renoir, Sisley, Manet en Cézanne die terug voor de Salon kozen. Cassatt toonde er 11 werken. Een deel van haar verkoop gebruikte ze om een werk van Degas en een van Monet te kopen. In 86 leverde ze twee werken voor de eerste impressionistische tentoonstelling van Durand-Ruel in de VS. Haar vriendin trouwde met Havemeyer, zij verzamelden impressioniste werken. Na 86 experimenteerde zij met verschillende technieken.

Cassatt schilderde vooral het alledaagse leven van vrouwen en huishoudelijke taken. In 91 exposeerde ze een reeks gekleurde aquatint en droge-naaldprenten, geïnspireerd op Japanse werken die ze in 90 had gezien op een Parijse tentoonstelling. Ook in 91 werd haar gevraagd om een muurschildering te maken over de moderne vrouw voor de ‘World’s Columbian Exposition’ in Chicago in 93. Het werd een drieluik (na 1918 verdwenen). Na 1900 wekte zij als adviseur voor grote kunstverzamelaars, in 1904 kreeg zij het Légion d’Honneur. Haar impressionistische collega’s stierven en zelf was zij vijandig tegenover postimpressionisme, fauvisme en kubisme. 2 werken van haar verschenen in de Armory Show (‘International Exhibition of Modern Art’, georganiseerd door de ‘Association of American Painters and Sculptors’) van 1913 in New York. In 1910 reisde ze naar Egypte, de reis putte haar uit. In 1911 had ze diabetes, reuma, neuralgie en staar, in 1914 werd ze wegens bijna blindheid gedwongen te stoppen met schilderen. Ze overleed in 1926.

Mary Cassatt, Little girl in a blue armchair, 1878, oil on canvas

Antonietta Brandeis, Sint-Marcuskerk, Venetië, olieverf op karton